O’quv yilida o’rta ta’lim uchun

15-bilet biologiya 

1) 

Ribosomalar erkin yoki endoplazmatik to'rning tashqi yuzasiga birikkan holda joylashishi 

mumkin. Ribosomalar, deyarli 

barcha  hujayralar:  prokariot  va  eukariotlarda  uchraydi.  Ribosomalar  diametri  15,0-35,0  nm  (1 

nm=10-9 metr) bo'lgan ikki, ya’ni 

katta va kichik bo'lakchalardan iborat yassi tanachalardan tashkil topgan. 

Ribosomalarda taxminan teng miqdorda oqsil aa nuklein kislotalar mavjud. 

Ribosoma RNKsi yadrodagi DNK molekulasi 

yordamida  hosil  bo'ladi.  Ribosoma  yadrodagi  yadrochadan  sintezlanadi  va  sitoplazmaga 

chiqariladi. Ribosoma hujayrada oqsil 

sintezini amalga oshiruvchi 

organoid 

bo'lib,  membranasiz organoidlar

 

qatoriga 

kiradi. 

Ribosomalarning  asosiy  vazifasi  oqsil  sintezlashdir.  Oqsil  sintezi  murakkab  jarayon  bo'lib,  uni 

faqat bitta ribosoma emas, 

balki bir 

necha  o'nlab 

ribosomalar 

amalga 

oshiradi. 

Ularni 

poliribosomalar deb ataladi. 

Golji majmuasi. Birinchi mara nerv hujayralari tarkibidan 

topilgan. Hayvonlarning ko'p hujayralarida yadro atrofida joylash gan murakkab to'r shaklida 

bo'ladi. O'simliklar va sodda hayvon lar hujayralarida o'roqsimon yoki tayoqchasimon ayrim 

tanacha lardan iborat. Elektron mikroskopda tekshirilganda golji majmuasi membranalar bilan 

chegaralangan va to'p-to'p (5-10 tadan) bo'lib 

joylashgan yassilangan bo'shliqlar, yirik vakuolalar va mayda pu fakchalardan tuzilganligi 

aniqlangan. Lining membranalari silliq 

tuzilgan. 

Golji majmuasi ko'pgina muhim funksiyalarni bajaradi. Endo plazmatik to'r membranalarida 

hosil 

bo'lgan oqsillar, polisaxarid lar, yog'lar golji majmuasiga tashiladi. Uning ichida bu birikmalar 

o'zg arishga uchra ydi va aj га I i shg a tayyor shira sifatid a o'ra I ib, 

kerakli joylarga uzatiladi yoki hujayraning hayot faoliyati uchun 

foydalaniladi. Golji majmuasi faoliyati tufayli plazmatik membrana 

yangilanibturadi va o'sib boradi. 

2) 

idagicha 

izohlash mum 

kin: agar 

bir 

ruft  belgisi

 

bilan 

farq 

qiladigan gomozigota 

organizm 

lar 

o'zaro chatishtirilsa, F1 duragaylar ota-ona organizmlarning bitta belgisiga ega bo'lib, barchasi 

fenotip va genotip jihatdan bir xil bo'ladi. No'xat o'simligining doni rangi (sariq va yashil) va 

donining shakli (silliq va burishgan) bo'lgan navlarni o'zaro chatishtirib, F1 bo'g'inda sariq va 

silliq duragaylar olinadi.Mendelning ikkinchi (belgilarni ajralish) qonuni. Agar yuqoridagi 

tajribadan olingan geterozigota holatdagi F1 bo'g'inlar 

o'zaro chatishtirilsa, ikkinchi bo'g'in (F2)da ajralish hodisasi ku zatiladi: o'zida ota-onalaridan 

ikkalasining belgilari bor o'simliklar ma’lum son nisbatlarida paydo bo'ladi. 

---

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

 

Olingan duragaylarning 3/4 qismi dominant belgiga, 14 qismi retsessiv belgiga ega bo'ladi. 

Geterozigota organizmlarni chatishtirish natijasida olingan avlodlarning ma’lum qismi dominant 

belgilarni, boshqa qismi esa 

retsessiv belgilarni namoyon qiladi. Bu Mendelning ikkinchi qonu ni belgilarning ajralish qonuni 

deb ataladi. 

Shunday qilib, Mendelning ikkinchi qonuni ajralish qonuni bo'lib, uni quyidagicha izohlash 

mumkin: geterozigota holatdagi ikkita F1 bo'gin duragaylarini o'zaro chatishtirish natijasida 

ikkinchi bo'g'in (F2)da quyidagicha nisbatda ajralish kuzatiladi fenotip bo'yicha 3:1, genotip 

bo'yicha 1:2:1. 

F2 

da olingan organizmlarning 25 foizi gomozigota holatda do minant (AA), 50 foizi dominant belgi 

bo'yicha geterozigota (Aa), 

25  foizi  retsessiv  belgi  bo'yicha  gomozigota  (aa)  bo'ladi.IMonoduragay  chatishtirish. 

Monoduragay chatishtirish 

deb, bir juft turg'un belgisi bilan farq qiluvchi ota-ona organizm larni chatishtirishga aytiladi. 

Irsiyat qonunlarini tahlil qilishni Mendel monoduragay chatish tirishdan boshladi. 

Masalan, qizil gulli no'xatni oq gulli no'xat bilan chatishtirishni, 

doni  sariq  no'xatni  doni  yashil  no'xat  bilan  chatishtirish  monodura  gay  chatishtirishga  misol 

bo'ladi. Tajribada doni sariq va yashil 

no'xat o'simliklari 

chatishtirilsa,  shu 

chatishtirish 

natijasida 

olina

 

digan 

birinchi 

avlod 

duragaylarning hammasida doni sariq bo'ladi. 

Qarama-qarshi belgi (donlarning yashilligi) go'yo yo'qolib ketadi. 

Mendelning birinchi avlod duragaylarning bir xilligi mana shunday namoyon bo'ladi. Donlarning 

sariq rangidan iborat belgi (yashil 

rang) yuzaga chiqishiga  go'yo 

yo'l qo'ymaydi 

va F1 duragaylar  ning 

hammasi

 

sariq 

(bir 

xil) bo'lib 

qoladi.Belgining ustun turishi dominantlik, ustun turadigan belgi 

dominant belgi deb ataladi. Mendelning birinchi qonuni - domi nantlik qonuni yoki birinchi 

bo'g'inda bir xillilik qonuni deb 

ataladi. 

Ko'zdan kechirilayotgan misollarda donning sariq silliq  for malari, gulning qizil rangi, donning 

yashil, burishgan, gulning oq 

rangi ustidan dominant! qiladi. Qarama-qarshi, F1 da namoyon bo'lmaydigan 

belgi retsessiv belgi deb ataladi. Dominant belgilar katta harflar bilan, ,A) 

retsessiv belgi esa kichik harf (a) bilan bel gilanadi. 

Agar organizm genotipida ikkita bir xil genlar bo'lsa, bunday organizm 

gomozigota organizm deyiladi. Gomozigota organizm dominant (AA yoki 

BB) yoki retsessiv (aa yoki bb) holatda bo'ladi. 

Agar genlar 

bir-biridan farq 

qilsa, 

ya’ni  biri dominant, ikkin  chisi  retsessiv

 

(Aa 

yoki Bb) bo'lsa, 

bunday genotipli organizm geterozigota 

organizm deyiladi. 

3) 

1 mol glukozadan 2mol sut kislota hosil bo'ladi 

bizda 22mol sut kislota bo'lsa glukoza miqdorini topishimiz kerak 

2mol --- 1 mol 

22mol -- x=11mol glukoza bor ekan lekin bizdan grammda sorabdi shuning uchun uni 180 ga 

ko'paytiramiz chunki 1 mol glukozanin og'irligi 180 ga teng shunda 1980 gr chiqadi.