O’quv yilida o’rta ta’lim uchun

28-bilet biologiya 

 

1)

 

Oddiy va murakkab oqsillar. Hujayra tarkibidagi barcha 

oqsillar ikkita katta guruhga: oddiy va murakkab oqsillarga bo'li nadi. Oddiy oqsillar faqat 

aminokislotalardan tashkil topgan bo'la di. Oddiy oqsillar suvda yoki boshqa eritmalarda erish 

xususiyati ga qarab bir-biridan farq qiladi. Toza distillangan suvda eriydigan oqsillar albuminlar 

deb ataladi. Tuxum oqsili, bug'doy va no'xat 

oqsillari  albuminlarga  misol  bo'ladi.  Osh  tuzining  kuchsiz  eritmasi  da  eriydigan  oqsillar 

globulinlar deyiladi. Qon tarkibidagi oqsillar 

va ko'pchilik o'simlik oqsillari globulinlarning vakillaridir. Tirik or ganizmlarning hujayralarida 

yana spirtlarda, kuchsiz ishqoriy erit malarda eriydigan oddiy oqsillar ham mavjud. 

Murakkab  oqsillar  tarkibidagi  boshqa  oqsil  bo'lmagan  birikma  larning  xarakteriga  qarab, 

nukleoproteii, xromoproteii, lipoprotein 

va boshqalarga bo'linadi. Xromoproteinlar rangli oqsillar bo'lib, tirik 

organizmlarda  ko'p  tarqalgan.  Qondagi  gemoglobin  oqsili  xromopro  teinlarga  kiradi,  uning 

tarkibida temir atomi mavjud. Nukleoprotein lar oqsil va nuklein kislotalarning birikishidan hosil 

bo'lgan murak  kab 

birikmalardir. 

Ular 

barcha  tirik 

organizmlarning

 

tarkibida 

uchray 

di 

va 

yadro 

hamda sitoplazmaning ajralmas qismi hisoblanadi. 

2)

 

 Hozirgi vaqtda  mikroorganizmlar  faoliyatidan  turli-tuman  tex  nologik  jarayonlarda keng 

foydalanilmoqda. Prokariotlar va bir 

hujayrali 

eukariotlar 

hayot 

faoliyatining  mahsuloti 

bo'lgan  ferment

 

lardan 

foydalanish 

xalq 

xo'jaligining  turli  tarmoqlarida  yildan-  yil  ga  ko'paymoqda.  Non  pishirishda,  pivo,  vino,  turli 

tuman sut 

mahsulotlarini tayyorlashda mikroorganizmlar, zamburug'lar va 

bakteriyalarning fermentativ faoliyatidan foydalaniladi. Shu mu nosabat bilan sanoat 

mikrobiologiyasi keng rivojlanmoqda va in son uchun zarur bo'lgan, moddalarni ko'p miqdorda 

ishlab chiqa radigan mikroorganizmlarning yangi shtammlari seleksiyasi jadal o'smoqda. Bunday 

shtammlar antibiotiklar, ferment va vitamin preparatlari hamda ozuqabop oqsillarni ishlab 

chiqishda katta 

---

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

Telegram: @imtihonlar_kanali_uz                                            Bot: @imtihonuzb_bot 

 

ahamiyat kasb etadi. 

Masalan, mikroorganizmlardan B2, B12 vitaminlarini olishda 

foydalaniladi. Yog'och qipiqlari yoki parafinda o'sadigan achitqi 

zamburug'laridan ozuqabop oqsillar olinadi. Zamburug'lar tarkibi da 60  % gacha oqsil moddasi 

to'planadi. Oqsilga boy bu prepa ratni chorvachilikda qo'llash natijasida yiliga qo'shimcha ravish 

da bir million tonnagacha go'sht yetishtirish mumkin. Mikroorga nizmlar yordamida almashtirib 

bo'lmaydigan aminokislotalarni 

ishlab chiqish ham muhim ahamiyatga ega.Ozuqa tarkibida bunday moddalarning yetishmasligi 

organizmlarning o'sishini keskin 

sekinlashtiradi. 

Hayvonlarning an’anaviy 

ozuqasi 

tarkibida

 

almashtirib 

bo'lmaydigan 

aminokislotalar kam bo'ladi. Mikrobiologik yo'l bilan olingan lizin aminokislotasidan bir tonnasi 

hayvonlar 

ozuqasiga qo'shilsa, o'nlab tonna hayvonlar ozuqasini tejab qo lish mumkin. Inson uchun zarur 

bo'lgan mahsulotlarni tirik hujay ralardan yoki ular yordamida olish texnologiyasi 

biotexnologiya deb ataladi. 

Biotexnologiya jadal rivojlanayotgan fanlar qatoriga kiradi. 

Keyingi 30 yil ichida turli xil bakteriyalar va zamburug'lar faoliyati dan foydalanishga asoslangan 

bir qator yangi ishlab chiqarish 

korxonalari  paydo  bo'ldi.  Mikroorganizmlar  metallurgiya  sohasi  da  ham  "faoliyat"  ko'rsatadi. 

Rudalardan metallarni ajratib olishda 

qo'llaniladigan odatdagitexnologiyalr tarkibi jihatdan murakkab 

bo'lgan rudalardan keng foydalanishga imkon bermaydi; ularni 

qayta ishlash 

natijasida 

juda ko'p  chiqindilar  hosil  bo'ladi,  atmos feraga zaharli

 

gazlar  ajralib 

chiqadi. 

Metallar  biotexnologiyasida  sulfid  bakteriyalari  minerallarni  ok  sidlashi  natijasida  ko'pchilik 

rangli metallar va noyob elementlar 

eritmalartarkibiga o'tadi. Bu usul yordamida dunyo miqyosida bir 

necha ming tonna mis olinadi. Bu mis ana’naviy usulda olinadigan 

mislarga nisbatan  2-3  mara arzonga tushadi. Bakteriyalar fao liyati yordamida rudalardan uran, 

oltin va kumush kabilar ajratib 

olinib, zamrli elementlar mishyyk kabilar zararsizlantirads 

Olimlar bakteriya hujayrasiga ma’lum genlarni, shu jumladan odam 

genini ham kiritish usullarini ishlab chiqdilar. Bu usullar gen 

muhandisligi deb ataladi. Bakteriya hujayrasi o'ziga yot (begona) 

bo'lgan gen 

asosida 

ko'p 

miqdorda  oqsillarni 

sintez qiladi. 

Hozir gi

 

kunda shu yo'l 

bilan viruslar 

ko'payishini to'xtatuvchi interfe ron oqsilini, qonda glukozaning miqdorini nazorat qiluvchi 

insulin oqsilini olishmoqda. 

Mamlakatimizda mikrobiologiyani rivojlanishi uchun qulay sharoit 

mavjudligi tufayli bir qator sanoat tarmoqlarini: oziq-ovqat, konserva, 

sut mahsulotlarini qayta ishlash, antibiotik va vitaminlar ishlab 

chiqarish sanoatlari yanada rivoj topmoqda. 

Olimlarimiz A.M.Muzaffarov, M.LMavloniy, S.Asqarova, 

A.Xolmurodov  va  boshqalar  mikrobiologiya  fanining  rivojlanishi  ga  katta  hissa  qo'shdilar. 

A.Muzaffarov  va  uning  shogirdlari  xlo  rella  suv  o'tidan  chorva  mollarining  mahsuldorligini 

oshirishda va 

bir qator suv o'tlaridan ifloslangan suv havzalarini tozalashdan keng 

miqyosda foydalanishni yo'lga qo'ydilar. 

M.Mavloniy bir qator achitqi zamburug'larini o'rganib, ularni 

novvoychilik, chorvachilik va boshqa sohalar uchun achitqilar 

tayyorlash texnologiyalarini yaratdi. 

3)

 

(36+T4+28+22)2=200