Savol va mashqlar
1.
Nima sababdan alkinlar nukleofil’ birikish reaktsiyalariga moyil?
2.
Atsetilen vodorodlarining harakatchanligi qanday tushuntiriladi?
45
3.
Bitta idishda etilen, ikkinchisida esa atsetilen bor. Qaysi idishda nima
borligini qanday usullar bilan aniqlash mumkin?
4.
Quyidagi
alkinlarning
struktura
formulalarini
yozib,
sistematik
nomenklaturaga ko`ra nomlang: a) etilpropilatsetilen, b) metilizopropil-atsetilen,
v) etilizobutilatsetilen, g) di-ikkilamchibutilatsetilen, d)uchlamchi-izoamilatsetilen.
5.
Quyidagi birikmalarni Kucherov reaktsiyasi bo`yicha qaysi alkinlardan
olish mumkin?
a) CH
3
CH
2
CH(CH
3
)C(O)CH
3
b) (CH
3
CH(CH
3
)C(O)CH
2
CH(CH
3
)
2
6. Quyidagi alkinlarning qaysi biri atsetilenid hosil qila oladi?
a) butilatsetilen, b) dietilatsetilen, v) 2-metilpentin-4, g) 2-metilpentin-3
Atsetilenid hosil bo`lish reaktsiyalari tenglamalarini yozing.
7. 1,1-dibrombutan; b) 4,5-dixlor-2-metilpentan, v) 3,3-dibrom-2,2-
dimetilpentan,
g)
3,4-diyodgeksan,
d)
4,5-dixlor-2-3-dimetilpentanlardan
ishqorning spirtdagi eritmasini ta`sir ettirib, tegishli alkinlar olish reaktsiyalari
tenglamalarini yozib, hosil bo`ladigan alkinlarni sistematik nomenklaturaga ko`ra
nomlang.
8. Kumush atsetilenid xlorid kislota ta`sirida parchalanganda 0,9566 g
AgC1 hosil bo`lgan. Parchalangan monoatsetilenidmi yoki diatsetilenidmi?
ALKADIENLAR VA YUQORI MOLEKULYAR BIRIKMALAR
Alkadienlar yoki dienlar molekulasida ikkita qo`shbog` tutadigan tarkibi
C
n
H
2n-2
umumiy formulaga muvofiq keladigan uglevodorodlardir. Qo`shbog`lar
yonma-yon
(CH
2
=C=CH
2
allen),
bitta
oddiy
bog`
orqali
ajratilgan
(CH
2
=CH–CH=CH
2
butadien-1,3) yoki ikkita va undan ortiq oddiy bog` orqali
ajratilgan (CH
2
=CH–CH
2
–CH=CH
2
pentadien-1,4) bo`lishi mumkin. Qo`shbog`lar
ikkita oddiy bog` orqali ajratilgan birikmalarning xossalari alkenlarnikiga
o`xshash. Lekin qo`shbog`lar bitta oddiy bog` orqali ajratilgan (oralatma
bog`lanishli) birikmalarning xossalari alkenlarnikidan farq qiladi. Ikkinchidan, bu
dienlar sanoat ahamiyatiga ega. Dienlar alkenlarga nisbatan barqarordir.
Butadiendagi uglerod atomlari sp
2
–gibridlanish holatida
C
1
–C
2
va C
3
–C
4
bog`lar
sof p- orbitallarning qoplanishidan vujudga kelgan deb qaraladi. C
2
–C
3
bog`lar sr
2
-
gibrid orbitallar hosil qilgan
-
bog`lardir. Lekin butadiendagi bog`lar uzunligini
rentgenostruktura analizi bilan aniqlash shuni ko`rsatadiki, molekuladagi barcha
C
1
–C
2
, C
2
–C
3
, C
3
–C
4
bog`lar uzunligi oddiy va qo`shbog`lar oralig`idadir.
Boshqacha aytganda, butadienda na qo`shbog`, na oddiy bog` bor. To`rtala p-
orbital bir-biri bilan qoplanib, yaxlit elektron bulut (
-molekulyar orbital) hosil
qiladi. Bulut zichligi molekulaning normal holatida uning hamma joyida bir xil va
uglerod atomlari baravar uzoqlikda joylashgan. Bu hodisa rezonans deyiladi.
elektron bulutlar zichligining bir xil taqsimlanishi sxematik punktir chiziqlar bilan
ifodalanadi (B):
46
Molekulaga biror qutbli reagent (X
+
:X
–
) yaqinlashganda butadiendagi elektron
bulutlarning bir tekis taqsimlanishi buzilib, bulut butunlay bir tomonga siljiydi,
ya`ni butadien molekulasi qutblanadi.
Laboratoriya ishlari
Dostları ilə paylaş: |