Organik kimyoni endi boshlaganlar uchun maslahatlar

To`yinmagan spirtlar ( Alkenollar, alkinollar va alkadiyenollar va b.) – alkenning, alkinning, alkadiyenning yoki boshqa to`yinmagan uglevodorodlarning OH lik hosilasi. (!!! OH pi bog` tutgan uglerodga birikmaydi)
C=C-C-OH C≡C-C-OH C=C=C-C-C-OH


Aromatik spirtlar ( Arilalkanolar) – gidroksil guruh aromatik uglevodorodlarning yon zanjiridagi radikalga birikkan bo`ladi ( Benzolga OH biriksa fenollar deyiladi)



Aromatik spirt Fenollar
Bir atomli spirtlarning molekulasidagi gidroksil gruppa qaysi uglerod atomiga birikkanligiga qarab, ular birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlarga farqlanadi.

Birlamchi Ikkilamchi Uchlamchi


51 | Spirtlar(Gomologik qator, masalalarda ishlatiladigan umumiy formulalari)
Dars orqali batafsil tushunib, konspekt qilish shart.


52 | Spirtlar, fenollar, aromatik spirtlar nomlanishi(tarixiy, ratsional, sistematik)
Dars orqali batafsil tushunib, konspekt qilish shart.


53 | Izomeriya(Spirtlar, fenollar, aromatik spirtlar)
Dars orqali batafsil tushunib, konspekt qilish shart.

54 | Spirtlar va fenollarning olinishi
1. Murakkab efirlarni gidroliz qilib:
R-O-C(O)-R`+HOH→R-OH+R`COOH
2. Monogalogenli hosilalardan olish.
Bunda ishqorning suvli eritmasi ishlatiladi(Ishqor o`rniga suvni ishlatib bo`ladi, spirt hosil bo`ladi va lekin jarayon qaytar bo`lganligi uchun spirt dastlabki moddalarni hosil qiladi):
R-CH₂-CH₂Br+KOH→R-CH₂-CH₂-OH+KBr
3. Etilen uglevodorodlarga temperatura va katalizator – sulfat kislota ishtirokida suv ta`sir ettirib olinadi(gidratlash reaksiyasi):
CH<sub>2</sub>=CH<sub>2</sub> + H<sub>2</sub>O → CH<sub>3</sub> – CH<sub>2</sub> – OH
Etilenning gomologlari gidratlanganda ikkilamchi yoki uchlamchi spirtlar ham hosil bo`lishi mumkin. Alkenlarga suv Markovnikov qoidasiga muvofiq birikadi. Qo`shbog` tutgan uglerodlarning vodorod atomlari ko`p bo`lganiga vodorod, vodorodlar soni kam bo`lgan uglerodga esa gidroksil guruhi birikadi. Bunda, masalan propilendan ikkilamchi propil spirti hosil bo`ladi:
CH₃ – CH = CH₂ + H – OH → CH₃ – CH – CH₃
|
OH
2-metilpropilendan esa uchlamchi spirtlar hosil qilinadi:
CH₃ CH₃
| |
CH₃ – C = CH₂ + H – OH → CH₃ – C – CH₃
|
OH
4. Sanoatda metanol sintez gazi (CO + 2H₂) dan olinadi. Reaksiya yuqori temperatura, bosim va katalizator ishtirokida boradi.
CO + 2H₂ CH₃OH
5. 1,2 dixloretanni suv ishtirokida gidrolizlab etilenglikol olish mumkin.

6. Yog`lar gidrolizlansa glitserin va yog` kislotalar hosil bo`ladi:

7. Sanoatda fenol xlorbenzolni katalizator ishtirokida o`yuvchi natriy eritmasi ta`sirida gidrolizlab olinadi.
C₆H₅ – Cl + Na – OH → C₆H₅OH + NaCl
8. Keyingi yillarda texnikada fenol olish uchun xlorbenzolni gidrolizlash usulidan foydalanilmoqda:
C₆H₅ – Cl + H – OH → C₆H₅OH + HCl