Organopatologiya qon yaratuvchi va limfoid sistema kasalliklari
Yüklə 2,28 Mb.
|
|
tomonlama va aksari sut bezining ustki tashqi kvadrantida bo’ladi. Zich, qattiqqina bo’lib o`nnashi bilan ajralib turadi. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganda bez va terminal yo’llarining giperplaziyasi, epiteliy bilan mioepiteliyning proliferasiyasi ko’zga tashlanadi. Proliferasiyalanayottan bezlar va yo’llari bir-biriga zich taqalab turadi (adenoz). o`sma stromasi bosilib, epiteliy shaklini o’zgartirib yubora oladigan fibroz to’qimadir. Ba'zi hollarda aksari fibroz, gialinlanadigan to’qima o’sib, asinuslar bilan bez yo’llarini batamom bosib qo’yadi. Shuning natijasida bez yo’llari solid q tortmalari ko’rinishiga kirib, invaziv skirrga o’xshab turadi. Sklerozlovchi adenozni rakdan ajratib beruvchi muhim belgi ikki qavatli epitelial qoplamasi borligi, unda mioepiteliyning ko’p bo’lishidir. Sklerozlovchi adenoz rak oldi holati emas. Paypaslab ko’rilganida bir muncha zich va qattiq, ayniqsa hayz oldi davrida og`rimaydigan bo’lishi bilan karsinomadan farq qiladi. Diagnozni aniqlab olishda mammografiya muhim rolni o’ynaydi. Mastit
Surunkali, spesifik va nospesifik bo’lishi mumkin. o`tkir mastit 80-85 hollarda emizuvchi ayollarning chillasi davrida paydo bo’lsa (laktasion mastit), bola emizmaydigan va homilador ayollarda kamroq bo’ladi. Mastit qo’zg`atuvchilari ko’pchilik hollarda stafilokokklar va streptokokklardir. Lekin ichak tayoqchasi, protey, Ko’k yiring tayoqchasi tufayli boshlangan mastit hollari ham tasvirlangan. Infeksiyaning kirish darvozasi aksari sut bezi uchidagi yorihujayralardir. Lekin infeksiya intrakanaliqo’lyar yo’l bilan, gematogen va limfogen yo’l bilan ham o’tishi mumkin. Stafilokokk bilan infeksiyalangan hollarda sut bezida yiringli yallig`lanish o’chog`i - bezillab turgan zichlashmalar ko’rinishidagi abssesslar hosil bo’ladi. Ular yuza joylashgan bo’lsa paypaslab ko’rilganda flyuktasiya seziladi, ustidagi teri qizarib turadi. Streptokokk infeksiyasida yiringli yallig`lanish tabiatan tarqoq (flegmona tarzida) bo’ladi. Bundayhollarda sut bezining hammasi kattalashib bezillab turadi, terisi shishib, yaltiroq, qizargan tusga kiradi, nekroz o’chohujayralari hosil bo’lishi mumkin. Yallig`lanish jarayoni sut yo’llarining yallig`lanishi bilan cheklanib qolishi mumkin, bundasutga yiring aralashib chiqadi. Ba'zan shy sut yo’llari yorilib, atrofidagi to’qima ham yallig`lanib ketadi. yiringli yallig`lanishdan avval ko’pincha seroz yallig`lanish bo’lib o’tadi, bundasut beziga seroz suyuhujayralik singib, tomirlar atrofida leykositlar to’planib qoladi. Yallig`lanish jarayonining oxirida reparasiya boshlanib, yiringli yallig`lanish sohasida chandiq to’qima hosil bo’ladi. Shunday qilib, yallig`lanish jarayonining tabiatiga qarab o’tkir mastit seroz, yiringli va flegmonoz xillarga bo’linadi. Ba'zi abssesslar bez yo’li bilan birlashib, yiringi chiqib turishi mumkin. Bir muncha katta yoshdagi ayollarda uchraydigan nospesifik Surunkali mastitning sababi noma'lum. Sut bezining sili, aktinomikozi va zaxmi ham Surunkali mastitlar jumlasiga kiradi, bularda tegishli granulyomalar hosil bo’ladi. Surunkali nospesifik mastit mahalida o’tkazilgan gistologik tekshirishda donador detrit bilan to’lgan bez yo’llari topiladi. o`sha detritda bitta yarimta leykositlar, yog` bosgan makrofaglar bo’ladi. Bez yo’llarini qoplab turgan epiteliyda distrofik o’zgarishlar topiladi. Periduktal stroma limfositlar va plazmositlar bilan infiltrlangan bo’ladi. Sut yo’llari atrofida fibroz to’qima o’sib ketganligi uchunular kengayib ketadi. Yallig`lanish fokusi yuza bo’lsa, teri ham jarayonga qo’shilib ketishi mumkin. Natijada teri va sut bezining uchi cho’zilib ketadi, bu sut bezi rakiga o’xshab turishi mumkin. Sut bezlari o’smalari
epitelial tuzilishga egadir. Ularga fibroadenoma, adenoma, bez chiqarish yo’llarining papillomasi kiradi. Sut bezining xavfli o’smalaridan papillyar raklar: intraduktal, infiltrlovchi, medullyar, musinoz raklar, Pejet kasalligi ko’proq uchraydi. Fibroadenoma Nodoz fibroadenoma 15-35 yashar ayollarda hammadan ko’ra ko’proq uchraydigan xavfsiz o’sma. Atrofdagi to’qimadan cheklanib turadigan, diametri 2 sm dan 10 sm gacha boradigan, dumaloq shaklli solitar tugo`n ko’rinishida bo’ladi. Kesib ko’rilganida zich, gomogen to’qima ko’rinishida bo’lib, unda sarg`ish pushti bez parenximasining qismlari uchraydi, yog` to’qimasi bo’lmaydi. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganida bundaytugo`n to’qimasida ba'zi joylarida bezning involyutiv yo’llari, bo’lakchalari va mikrokistalar bo’lgan fibroz to’qima ko’zga tashlanadi. Paypaslab ko’rilganida bez ayniqsa hayzdan oldingi davrda bezillab turadi. Papillomalar va papillyar raklar Sut bezi yo’llarining papillomalari yakka yoki ko’p (bez yo’li papillomatozi) bo’lishi mumkin. Papillomatoz mastopatiyaning kistoz xiliga harakterlidir. Bundasut bezi uchidan aksari seroz, goho qo’ng`ir tusli yoki qon aralash suyuhujayralik chiqib turadi. Xavfsiz yakka papilloma 40-50 yashar ayollarda kuzatiladi. U kistalar yoki bez yo’llari ichida o’sadi, diametri 1 sm dan ortmaydi, oyoqchasi bo’lishi mumkin. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganida o’rtasi bir yoki ikki qavat kubsimon epiteliy hujayralari bilan qoplangan yumshoq biriktiruvchi to’qimadan iborat bo’ladi. Papillomada apokrin metaplaziyasi va gialinizasiyasi o’chohujayralarini ko’rish mumkin. Bez yo’llari va kistalar ichidagi papillomalar malignizasiyalanganida atipiya zo’rayib borib, epiteliy anaplaziyaga uchraydi va periduktal to’qima bilan kista atrofidagi to’qimaga o’tgan invaziya belgilari paydo bo’ladi. Epiteliyda mitozlar ko’zga tashlanadi. Alohida turgan papillomalarning rak oldi holatiga kirmasligini ta'kidlab o’tish kerak lekin bez yo’li papillomatozi sut bezida rak paydo bo’lish ehtimolini ancha oshiradi. Sut bezi raki
bo’lishida quyidagilar ahamiyatga ega: 1) irsiy moyillik borligi, 2) reproduktiv davrning uzoq cho’zilganligi (Chunonchi, ayolda hayz sikli erta, klimaks esa kech boshlangan bo’lsa, sut bezi raki paydo bo’lish xatari ancha ortadi), 3) ayolning tug`ishga layoqatligi (ko’p tuqqan ayollarda sut bezi raki kam uchraydi), 4) ayolning qaysi yoshida to’ng`ichini tuqqanligi (ayol kishi to’ng`ichini 30 yoshdan oshgan mahalda tug`adigan bo’lsa rak xavfi ortadi), 5) semizlik (chunki yog` depolari estrogenlar sintezlay oladi), 6) menopao`zaga ekzogen estrogenlar bilan davo qilish, 7) epiteliy proliferasiyasi belgilari bilan o’tayotgan kistoz mastopatiya borligi. Etiologiyasi va patogenezi hano`z o`ncha aniq emas. Irsiy omillar va gormonal muvozanat buzilishining ahamiyati ko’proq o’rganilgan. Yaqin qon-qarindoshlarda, shunda ham bir muncha yoshroq davrda bilateral sut bezi rakining uchrashi irsiy omilning ahamiyati borligidan dalolat beradi. Yaqinda o’tkazilgan tadqiqotlarda aniqlanishicha r53 o’sma supressor geni irsiy mutasiyasining oilaviy sut bezi rakida ahamiyatga ega ekanligi kuzatilgan. Endogen estrogenning ko’p bo’lishi o’sma yuzaga kelishida katta rol o’ynaydi. Ayollari jinsiy hayotni barvaqt boshlaydigan, ko’p abort qildirmaydigan va to’ng`ichini ancha yoshligida tug`adigan mamlakatlarda bu rakning ancha kam uchrashi aniqlangan. hozirgina aytib o’tilgan xatar omillarining ta'sir mexanizmi ham yaxshi o’rganilgan. Ba'zi o’smalarda estrogenlar va progesteron uchunreseptorlar topiladi. Sut bezi rakining ba'zi hujayralari har o’sish omillarini ishlab chiqaradiki, bularning hosil bo’lib turishi estrogenlarga bog`liq. Qonda aylanib yuradigan gormonlar, o’sma hujayralari gormonlarining reseptorlari va o’sish omillari sekresiyasi o’rtasidagi o’zaro ta'sir o’smaning o’sib borishida ma'lum rolni o’ynaydi, deb taxmin qilinadi. Mana shy omillar o’smaning avj olib borishida estrogenlar muvozanatining buzilishi ahamiyatga ega ekanligini tasdiqlaydi. Sut bezi rakining tabiatan virusga bog`liq ekanligini 1936 yilda Bittner ajoyib sur'atda isbotlab berdi.
Tashqi muhit omillari ham katta ahamiyatga ega. Chunonchi, ovqatda yog`larning ortiqcha miqdorda bo’lishi xatar omil bo’lib hisoblanadi, chunki yog` rak paydo bo’lishiga moyillikni kuchaytiradi. o`rtacha miqdorda alkogol iste'mol qilish o’sma paydo bo’lish xavfini 1,5 baravar oshiradi. Patologik anatomiyasi. Bu rak aksari chap sut bezini zararlaydi, 4-10 foiz hollarda ikki tomonlama bo’ladi. har xil tarzda joy oladi. Chunonchi, 50 foiz hollarda bu rak sut bezining tashqi tomondagi ustki kvadrantida, 20 foiz hollarda markaziy qismida paydo bo’ladi. Goho o’sma sut bezining ustki va pastki, ichki kvadrantlarida uchraydi. Aksari (90 foiz hollarda) o’sma bez yo’li epiteliysidan, goho bo’lakchasi epiteliysidan o’sib chiqadi. Paypaslab ko’rilganida diametri 5 sm gacha boradigan tuzilma yoki qattiqqina tizimcha tarzida qo’lga o`nnaydi. Gistologik tuzilishi jihatidan sut bezi raki uchta asosiy guruhga bo’linadi: 1) infiltrlanmaydigan raklar, 2) infiltrlovchi raklar va 3) Pejet kasalligi. Infiltrlanmaydigan raklar o’z navbatida bez yo’li ichidagi va bo’lakcha rakiga bo’linadi. Bez yo’li ichidagi rak boshqa turdagi raklarning 2-5 foizini tashkil etadi. U atrofdagi stromaga invaziyalanmaydi va to’rt xil: solid, husnbo`zarsimon, papillyar va kriloz tarzda o’sishi bilan ta'riflanadi. Odatda, tekshirish paytida aytib o’tilgan to’rt xil o’sishning birgalikda kelishi topiladi. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganida ko’pgina bez yo’llarining kistaga o’xshab kengayib ketganligi topiladi, bularning epiteliysi tarmoqlangan so’rg`ichlar (papillyar rak) hosil qiladi, ularning orasida ikki va bundan ko’ra ko’proq hujayralar bilan qoplangan chin so’rg`ichlar va bir qavat hujayralar bilan qoplangan soxta so’rg`ichlar tafovut qilinadi. Epitelial hujayralar bir qadar polimorf bo’lishi, qutbliligi bo`zilgani va o’rtacha kattalikda bo’lishi bilan ta'riflanadi. Ularning yadrolari gipoxrom, mitozlar bitta-yarimta uchraydi. o’sma hujayralari ba'zi joylarda solid yoki kribroz tuzilmalar hosil qiladi. So’rg`ichlarning stromasi nozik bo’ladi yoki bo’lmaydi. husnbo`zarsimon rak harakterli ko’rinishda bo’ladi. Sut bezining zararlangan qismidagi to’qima orasida bir talay sarg`ish-qo’lrang tusli tortmalar ko’zga tashlanadi, bular kengayib ketgan bez yo’llaridan iborat bo’lib, sitib ko’rilganida ichidan tiqinlarga o’xshash uvoqsimon massalar chiqadi. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganida bez yo’li ichida paydo bo’lgan solid proliferatlari topiladi, bularning o’rtasida nekroz boshlanadi. hujayralar ancha polimorf, yadrolari yirik va giperxromdir. Mitozlar ko’p bo’ladi. bir qancha hollarda epitelial hujayralar apokrin hujayralarga o’xshab ko’rinadi. Infiltrlanmaydigan bo’lakcha ichi raki (sinonimlari -alveolyar, asinar raq bo’lakcha in situ raki) aksari 45-50 yashar ayollarda uchraydi. Multisentrik ravishda o’sib borish bilan farq qiladi. Odatda sut bezining ustki-tashqi kvadrantida paydo bo’ladi. 15-30 foiz hollarda ikkala tomonda uchraydi. Bu turdagi rakda bez bo’lakchalari ichidagi sut yo’llari ham jarayonga qo’shilib ketadi (alveolyar pufakchalar, bularning yo’llari kengaygan va g`ovak joylashgan hujayralar hisobiga bitib ketgan bo’ladi). Stroma invaziyasiga xos belgilar bo’lmaydi. o`smahujayralari nisbatan monomorf, bir qadar kichikroq, yadrolari o’rtacha darajada giperxrom, mitozlari kam bo’ladi, ular bo’lakcha tashqarisidagi yo’llarga ham tarqalishi mumkin. Iifiltrlanuvchi raklar gistologik tuzilishi jihatidan juda har xil bo’lib, quyidagi turlari tafovut qilinadi: 1) bez yo’lining infiltrlovchi raki, 2) bez bo’lakchasining infiltrlovchi raki, 3) shilimshiq raq 4) medullyar raq 5) tubulyar raq 6) apokrin raq 7) papillyar raq 8) adenokistoz raq 9) sekretor raq 10) metaplaziyali raq Bez yo’lining infiltrlovchi raki sut bezining eng ko’p (75 foiz hollarda) uchraydigan xavfli o’smasi bo’lib, tuzilishi jihatidan juda har xilligi bilan ajralib turadi. Diametri 3-4 sm keladigan toshdek qattiq o’sma (skirroz rak) ko’rinishida bo’ladi. Kesib ko’rilganida nekroz va petrifikasiya o’chohujayralari ko’zga tashlanadi. o`smazo’rayib borganida terida ichga tortgan joylar hosil bo’lib, sut bezining uchi cho’zilib turadi. Mikroskopik jihatdan olganda o’sma qattiq bo’ladigan fibroz stromasi borligi bilan ta'riflanadi, bu stromasida o’sma hujayralarining uyalari va tortmalari topiladi. shy hujayralar dumaloq yoki tuxumsimon shaklda yadrolari mayda giperxrom, mitozlari o`ncha ko’p bo`lmaydi. Ular uyasimon, trabeqo’lyar va bezsimon tuzilmalar hosil qiladi, bez yo’li ichidagi rak o’chohujayralari topilishi mumkin. Bez bo’lakchasining infiltrlovchi raki o’sma hujayralarining zanjirlar va chizihujayralar ko’rinishida Diffuz tarzda yoki bez yo’llari atrofida konsentrik tarzda joylashgani bilan ta'riflanadi. hujayralari mayda va monomorf. Stromasi yaxshi rivojlangan, fibroz to’qimadan iborat, shuning uchunbu o’sma skirroz ko’rinishda bo’ladi. o`smaning q elementlari bularning sitoplazmasida shilimshiq to’planib borishi tufayli o`zuksimon hujayralar shakliga kirib qolishi mumkin. Bez bo’lakchasi infiltrlovchi rakining tubulyar va solid xillari ham tasvirlangan. Shilimshiq rak (sinonimlari - kolloid, jelatinoz, musinoz, o`zuksimon hujayrali rak) hujayralaridan tashqarida va hujay- ralar ichida bir talay shilimshiq bo’lishi bilan ta'riflanadi. Bundayo’sma aniq chegaralanib turadigan qo’lrang tusli tugo`n shaklida bo’ladi. Konsistensiyasi yumshoq, jelatinasimon. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganida bu rakning uch xil turi tafovut qilinadi. Birinchisi, shilimshiqda joylashgan alohida hujayralar yoki uyalar borligi bilan ta'riflanadi. Ba'zi hujayralarning sitoplazmasi vakuollashgan bo’ladi, bu - ularda shilimshiq borligidan darak beradi. o`smaning ikkinchi xili hujayralarining bezsimon tuzilmalar hosil qilganligi bilan ajralib turadi, shy tuzilmalarning chiqarish yo’llarida musin topiladi. o`smahujayralari vakuollashgan bo’lishi ham mumkin. o’smaning uchinchi xili ichida bir talay shilimshiq bo’ladigan, tabaqalashmagan va tartibsiz joylashgan hujayralardan iborat bo’ladi. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganida shilimshiq to’plamlari orasida sitoplazmasida shilimshiq tomchilari bo’lgan solid yoki bezsimon monomorf hujayralar komplekslari topiladi. Medullyar rak 5 foiz hollarda uchraydi. Paypaslab ko’rilganida yumshoq bo’ladi, flyuktuasiyalanadi. Diametri 10 smga boradi. Kesib ko’rilganida do’mpayib chiqib turadi, atrofdagi to’qimalardan aniq chegaralanib turadi. Kam tabaqalashgan, pufakchasimon yadrosi bo’ladigan yirik hujayralardan tuzilgan sitoplazmasining chegara- lari aniq emas. hujayralar yo’llar yoki anastomoz hosil qiluvchi tortmalar ko’rinishida joylashgan bo’lib, mitotik faolligi juda yuksaq o`smastromasi kam rivojlangan va leykositlar bilan Diffuz ravishda infiltrlangan. Tubulyar rak yuksak darajada tabaqalashgan infiltrlanadigan rak bo’lib, tubulyar tuzilmalar hosil qiluvchi monomorf hujayralardan tuzilgan. Bu tuzilmalarda o’sma hujayralari bir qator bo’lib joylashadi. Fibroz stroma yaxshi ifodalangan. Bu o’sma adenokarsinomadir, oqibati xayrli. Apokrin rak sitoplazmasi eozinofil va juda mo’l bo’ladigan hujayralardan iborat. Tuzilishiga ko’ra metaplastik apokrin q elementlariga o’xshab ketadi. Bundayo’sma adabiyotda onkositar rak deb ham yuritiladi. Rakning anaplaziyaga uchragan xillari ham tasvirlangan: diffo`z, yirik hujayrali, duksimon hujayrali, polimorf hujayrali, ulkan hujayrali raklar shular jumlasidandir. Klinika nuqtai nazaridan "yallig`lanishga aloqador rak" ham tafovut qilinadi, lekin u sut bezlari rakining mustaqil gistologik tipi bo’lib hisoblanmaydi. Sut bezi raki shish kelishi, giperemiya, og`riq bo’lishi, bilan o’tayotgan va kasallangan sut bezi tez kattalashib borayotgan mahallarda ana shy atama ishlatiladi, bundaypaytlarda o’sma dermaning limfa tomirlariga ancha o’tgan bo’ladi. Pejet kasalligi - sut bezi rakining alohida xili bo’lib, sut bezi uchi terisining xuddi gushga o’xshab yara bo’lib ketishi va sut bezida o’sma paydo bo’lishi harakterlidir. Bez uchining terisi qizarib, shishib chiqadi. Bu kasallik 50-60 yashar ayollarda uchraydi va ahyon-ahyonda erkaklarda ham kuzatiladi. Bu rakning qo’ltig`osti limfa tugo`nlariga metastazlar bergani ham tasvirlangan. Pejet kasalligi mahalida bez yo’li ichida hamisha rak bo’ladi. Mikroskop bilan tekshirib ko’rilganida ko’krak uchi epidermisining malpigiy qatlamida harakterli Pejet hujayralari topiladi. Ular o’zi katta, yadrolari giperxrom bo’lishi va och tusli jiyagi borligi bilan ajralib turadi, bu mukopolisaharidlarning q ichiga to’planishidan dalolat beradi. Pejet hujayralarida odatda shilimshiq, ahyon-ahyonda melanin donalari bo’ladi, ular bir-biridan alohida-alohida bo’lib turadi yoki dermaga o’sib kirmagan bo’ladi. Pejet hujayralari sut bezining chiqarish yo’llarida va teri o`numlarida ham topilishi mumkin. Klinik manzarasi. Sut bezi o’smalari endigina boshlanib kelayotganida paypaslab ko’rilganida dastlab diametri 4 sm gacha boradigan, og`rimaydigan, qo’zg`aluvchan tuzilma tariqasida qo’lga o`nnaydi. o`smatez orada ko’krak musqo’li va chuqur fassiya tomoniga qarab o’sib boradi. Teri tomoniga o’sib borar ekan, sut bezi terisi va bez uchining ichkariga tortilib qolishiga olib keladi. Bundajarayon limfa tugo`nlariga ham o’tib, shish paydo bo’ladi. Sut bezi raki limfogen va gematogen yo’l bilan metastazlar beradi. Bezning tashqi kvadrantidagi o’smalar dastlab qo’ltig`osti limfa tugo`nlariga metastazlar beradi. o`smaichki kvadrantlarda bo’lsa, sut bezi ichki arteriyasi bo’ylab joylashgan limfa tugo`nlarida, shuningdek o’mrov usti limfa tugo`nlarida metastazlar beradi. o`smagematogen yo’l bilan tarqalganida metastazlari ko’pincha o’pka, skelet suyaklari, jigar, buyrak usti bezlarida topiladi. Goho ular bosh miyada, taloqda, qalqonsimon bezda bo’ladi. Sut bezi rakining metastazlari o’smaga davo qilinganidan so’ng 15 yildan keyin ham paydo bo’la olishini yodda to`tish kerak Erkaklar ko’krak bezlarining kasalliklari Erkaklar ko’krak bezlarida (rudimental sut bezlarida) patologik jarayonlar kamdan-kam uchraydi. Ular asosan ginekomastiya va rakdan iborat bo’ladi. Ginekomastiya. Erkaklar ko’krak bezlariga gormonlar ayollardagiga qaraganda kamroq ta'sir o’tkazadi. Biroq, estrogenlar miqdori ko’payib qolgan mahallarda bu bezlar kattalashib ketishi mumkin, ginekomastiya deb shunga aytiladi. Ginekomastiya kistoz xildagi mastopatiyaning analogidir. Erkaklarda yuz beradigan giperestro- genemiya hodisasiga ko’pincha jigar sirrozi sabab bo’ladi. Bundajigarda estrogenlar metabolizmi izdan chiqadi. Lekin estrogen ishlab chiqaruvchi o’smalar paydo bo’lgan mahallarda, odam ekzogen estrogen va digitalis bilan davolangan paytlarda ham giperest- rogenemiya boshlanishi mumkin. Fiziologik ginekomastiya odatda o’smirlik va keksalik davrida boshlanishi mumkin. Ginekomastiya mahalida ro’y beradigan morfologik o’zgarishlar bez chiqarish yo’llari ichida boshlangan giperplaziyaga o’xshab ketadi. Bu patologiya aksari ikkala bezda boshlanadi. Ko’krak bezi raki erkaklarda ayollardagiga qaraganda ancha kam uchraydi. Tez o’sib borib, badan terisi va ko’krak bo’shlig`i devoriga o’tadi (infiltrlanadi). Tuzilishi va biologik xossalari jihatidan ayollar sut bezining invaziv skirriga o’xshab ketadi. Regionar limfa tugo`nlari va boshqa organlarga gematogen yo’l bilan metastazlar beradi. ENDOKRIN BEZLAR KASALLIKLARI
Gipofiz giperfunksiyasi Gipofiz adenomalari Gigantizm Akromegaliya Gipofizar Qo`shing kasalligi Gipofiz gipofunksiyasi Funksiyasiz adenoma Shixen sindromi Puch turk egari sindromi Gipofiz orqa bo’lagi sindromi
Bo’qoq (struma) Gipertireoz Bazedov kasalligi Gipotireoz Kretinizm Miksedema Tireoiditlar Xashimoto tireoiditi Yarim o’tkir granulyomatoz tireoidit Surunkali tireoidit Qalqonsimon bez o’smalari Adenoma Rak
PARATIREOID BEZLAR Gipoparatireoz Giperparatireoz Birlamchi giperparatireoz Adenoma Paratireoid bezlarning birlamchi giperplaziyasi Paratireoid bezlar raki Paratireoid osteodistrofiya BUYRAK USTI BEZLARI Buyrak usti bezlari giperfunksiyasi Qo`shing sindromi Giperaldosteronizm Adrenogenital sindrom Buyrak usti bezlari gipofunksiyasi Addison kasalligi Buyrak usti bezlarining o’tkir yetishmovchiligi Buyrak usti bezlari o’smalari Buyrak usti bezlari po’stlog`ining o’smalari Buyrak usti bezlari miya qavatining o’smalari
ENDOKRIN SISTEMA TARQOQ o`smaLARINING SINDROMI QANDLI DIABET
Ichki sekresiya bezlari yoki endokrin bezlar deb, chiqarish yo’llari bo’lmagan bez organlarga aytiladi, shu munosabat bilan ularning ishlab chiqaradiga gormonlari to’g`ridan-to’g`ri qonga o’tib turadi. Bularga epifiz, gipofiz, qalqonsimon bez, qalqonsimon bez yonidagi bezlar (paratireoid bezlar), buyrak usti bezlari, jinsiy bezlar, shuningdek boshqa funksiyalarni ham ado etib boradigan ancha murakkab organlarning maxsus to’qimalari ham kiradi. Masalan, me'da osti bezining Langergans orolchalari, tuxumdonlarning tuxum hujayralari, moyaklarning leydig hujayralari ham gormonlar ishlab chiqarib turadi. Ba'zi bezlar va to’qimalarning polipeptid yoki oqsil tabiatiga ega bo’lgan gormonlarni ishlab chiqaradigan va neyroektodermadan yuzaga keladigan endokrin hujayralarini birlashtiruvchi ARUD-sistema ham bor. Langergans orolchalarining glyukagon ishlab chiqaruvchi alfa-hujayralari, insulin ishlab chiqaruvchi beta-hujayralari, qalqonsimon bezning kalsitonin ishlab chiqaruvchi parafolliqo’lyar hujayralari shular jumlasidandir. To’qima gormonlari ishlab chiqaradigan bir qancha hujayralar: me'daning alfa-hujayralari (enteroglyukogon), me'da delta-hujayralari (gastrin), o’n ikki barmohujayrali ichakning S-hujayralari (sekretin) ham shu sistemaga kiradi.Endokrin bezlar, yuqorida aytilganidek gormonlar sintez qiladi, bu gormonlar qonga to`shib turadigan kimyoviy birikmalar bo’lib, o’ziga xos ta'sir ko’rsatib boradi. Ayni vaqtda gormonlarning ba'zilari qon bilan birga borib, olisdagi organlarga ta'sir ko’rsatsa (sistemaga oid gormonlar), boshqalari o’zi qayerda paydo bo’lsa, o’sha joyda ta'sir ko’rsatadi (lokal, ya'ni mahalliy gormonlar).Gormonlarga uchta asosiy xususiyat xosdir: 1) ta'siri ma'lum maqsadga qaratilgan bo’ladi: gormonlar bir qadar cheklangan sondagi to’qimalarga (mazkur gormonning "maqsadidagi to’qimalarga") ta'sir ko’rsatadi; 2) ta'siri faqat o’ziga xos, ya'ni spesifik bo’ladi: "bir gormon - maqsaddagi bitta to’qima - bir xildagi ta'sir"; 3) ta'siri zo’r, ya'ni tipik javob Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|