Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences (E)issn: 2181-1784

Key words:
school, word, dictionary, vocabulary structure, lexicology, speech, 
methodology. 
KIRISH
.

Dunyodagi qadimiy va boy tillardan biri bo‘lgan o‘zbek tili xalqimiz uchun 

milliy o‘zligimiz va mustaqil davlatchilik timsoli, bebaho ma’naviy boylik, buyuk 
qadriyatdir. Kimda-kim o‘zbek tilining bor latofatini, jozibasi va ta’sir kuchini, 
cheksiz imkoniyatlarini his qilmoqchi bo‘lsa, munis onalarimizning allalarini, ming 
yillik dostonlarimizni, o‘lmas maqomlarimizni eshitsin, baxshi va hofizlarimizning 
sehrli qo‘shiqlariga quloq tutsin. (Sh.Mirziyoyev) 
Lingvistikа fаni jаmiyat tаrаqqiyotining, gullаb-yashnаshining eng muhim, eng 
аsоsiy, tеngi yo‘q mеzоnlаridаn biri til – аlоqа qurоli ekаnligini tаsdiqlаsh vа 

---

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences
(E)ISSN:2181-1784 
www.oriens.uz 
SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7 
3(4/2), April, 2023 
710 
isbоtlаsh uchun хizmаt qilаdi. Shuningdеk, u tа’lim оluvchigа оnа tili imkоniyatlаrini 
аyni bir fikrni, nаrsа-hоdisаni yuzlаb usullаr bilаn ifоdаlаsh yo‘llаrini yеtkаzish bilаn 
undа ijоdiy tаfаkkurni rivоjlаntirishgа, оnа tilidа fikrlаsh vа оnа tili qurilishining 
o‘zigа хоsligi, bоshqа tillаrdаn tubdаn fаrq qilishi, оlаmni “o‘zichа” аks ettirishni 
singdirish bilаn milliy оng, milliy dunyoqаrаsh, milliy g‘urur vа mаfkurаni 
shаkllаntirishdа mustаhkаm pоydеvоr vаzifаsini o‘tаydi. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Leksikografiya (yunoncha leksikosdan – va so‘ziga ishora qiladi ...grafika) – 
tilshunoslikning kompilyatsiya qilish amaliyoti va nazariyasi bilan shug‘ullanadigan 
bo‘limi. Amaliy shakllarni ishlab chiqishda leksikografiya turli xalqlarda 3 ta 
o‘xshash davr ajratiladi:
1) so‘zgacha bo‘lgan davr. Asosiy vazifa – tushunarsiz so‘zlarni tushuntirish;
2) ilk so‘z boyligi davri. Asosiy vazifasi adabiy tilni o‘rganish bo‘lib, u ko‘plab 
xalqlar uchun so‘zlashuv nutqidan farq qiladi; 
3) rivojlanish davri leksikografiya milliy adabiy tillarning rivojlanishi bilan 
bog‘liq. Asosiy vazifa – tilning lug‘at tarkibini tavsiflash va normallashtirish, 
jamiyatning til madaniyatini oshirish. Zamonaviy leksikografiya ma’lum bir davr 
jamiyati haqidagi bilimlar to‘plamini qayd etadigan lug‘atlarning muhim ijtimoiy 
funksiyasini ta’kidlaydi. Leksikografiya lug‘atlarning tipologiyasini ishlab chiqadi. 
Monolingual leksikografiya (tushuntirish va boshqa lug‘atlar), ikki tilli 
leksikografiya (tarjima lug‘atlar) alohida ajralib turadi: ta'lim leksikografiyasi (til 
o‘rganish uchun lug‘atlar), ilmiy-texnikaviy leksikografiya (terminologik lug‘atlar). 
Terminologik lug‘atlar – bu bilim yoki faoliyatning bir yoki bir nechta maxsus 
sohalari terminologiyasini o‘z ichiga olgan lug‘atlar. Har qanday lug‘at lug‘at 
yozuvlaridan iborat. Lug‘at yozuvi lug‘atning asosiy tarkibiy birligidir; lug‘atdagi 
sarlavha birligini tushuntiruvchi va uning asosiy xususiyatlarini tavsiflovchi matn. 
Lug‘at yozuvining tuzilishi lug‘atning vazifalari bilan belgilanadi. Ammo har qanday 
lug‘atning lug‘at yozuvi bosh so‘z bilan boshlanadi [boshqatarzda: bosh so‘z, lemma, 
qoraso‘z (odatda bosh so‘zni belgilaydigan qalin turdan)]. Sarlavhali yozuvlar 
to‘plami lug‘atni yoki lug‘atning chap tomonini tashkil qiladi. Lug‘atning o‘ng 
tomoni sarlavha birligini tushuntirib beradi. Izohlovchi lug‘atning o‘ng qismi, qoida 
tariqasida, zonalarni o‘z ichiga oladi: so‘zning Grammatik xususiyatlari, talqini, 
ma'no turi (to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ko‘chma); rasmlar (iqtiboslar, so‘zlar); hosila uyasi; 
"zarhombo" deb ataladigan qism (frazeologizmlar) va boshqalar. Har bir lug‘at uchun 
o‘ng qismning zonalari ishlab chiqilgan. Barcha lug‘at yozuvlarining yig‘indisi lug‘at 
korpusini tashkil qiladi. Korpusga qo‘shimcha ravishda har qanday lug‘atda so‘z 
boshi, "Lug‘atdan qanday foydalanish kerak" bo‘limi mavjud (ba'zi sabablarga ko‘ra 

---