OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

Ürəyin qan və sinir tənzimi. Yaşdan asılı olaraq qan 
dövranının sürəti zəifləyir. Körpələrdə qan dövranı yüksəkdir 
– cəmi 12 saniyə, 3 yaşlılarda – 15 san: 14 yaşda – 18,5-dir. 
Qan dövranı damarlara gələn sinir impulslarının təsiri ilə 
tənzim olunur, qanın sürətini artırmaq üçün simpatik sinirlər, 
damarları daraldır. Azan sinirlər ürək döyüntülərini dəyişdirir. 
Qorxu, həyəcan və fiziki fəaliyyət zamanı damarlar daraldığı 
üçün dəri ağarır və ya qızarır. Mərkəzə qaçan sinirlər 
impulsları uzunsov, onurğa beyni, mərkəzi sinir sistemindən 

---

69 
və baş beyin yarımkürələrin qabığından alır. Xarici və daxili 
qıcıqlar ürək fəaliyyətini reflektor olaraq oyadır. Ürək həm də 
ürək avtomatizmi ilə özünü tənzim edə bilir. 
Qan təzyiqinin artması aorta damarının divarlarını 
genişləndirir, bu zaman damarları daraldan mərkəzin 
fəaliyyəti zəif olur. Ürək fəaliyyəti tormozlandıqda damarlar 
yenidən bərpa olur, qan təzyiqi normal səviyyəyə düşür. 
Yuxu arteriyalarının şaxələndiyi sahədə xarici və daxili 
sinokarotid refleks zonası yerləşir. Burada preprioseptorlar 
yerləşir. Bunlarda öz növbəsində qan təzyiqini artırırlar. 
Sinokarotid sinir oyanmaları uzunsov beynə çatdırır. 
Ürək döyüntülərinə və damarların fəaliyyətinə kimyəvi 
maddələr təsir göstərir. Böyrəküstü vəzilərin hormonu – 
adrenalin ürək döyüntülərinin tezliyini artırır; qan damarlarını 
isə daraldır. Parasimpatik sinirin uclarındakı asetilxolin isə 
damarları genişləndirir, ürək döyüntülərini azaldır, kalium 
ionlarının artması ürək fəaliyyətini zəiflədir, kalsium ionları 
isə ürək döyüntülərini artırır və ürək fəaliyyətinə müsbət təsir 
göstərir. Qan dövranının fəaliyyəti hormonların təsiri ilə 
əlaqədardır və bu fəaliyyəti sinir sistemi tənzim edir. 
Qan dövranı nəticəsində orqanizmin bütün orqan və 
toxumaları oksigen və qida maddələri ilə təmin olunur, 
mübadilə zamanı yaranmış ara məhsulla və karbon qazı xarici 
mühitə çıxarılır. Nəticədə qan təzyiqi normal səviyyədə qalır, 
orqanizmin daxili mühiti sabit qalır. 

---

70 
Şəkil 5.4. Rüşeymin anna bətnində qan dövranı.