OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

46 
IV FƏSİL 
Enerji və maddələr mübadiləsinin 
yaş xüsusiyyətləri 
Bütün canlı orqanizmlərdə maddələr və enerji mübadiləsi 
baş verir. Orqanizmi təşkil edən hüceyrələr, orqan və 
sistemlərlə daima mürəkkəb proseslər nəticəsində davam edir. 
Bu zaman mürəkkəb quruluşlu birləşmələr parçalanaraq, sadə 
molekullara çevrilir. Bu prosesdə hidroliz, oksidləşmə və 
reduksiya reaksiyaları gedir. Fəaliyyətdə olan orqanların 
müxtəlif hüceyrələrinin bir qrupu ölür, yeniləri isə yaranır. 
Beləliklə, orqanizmdə daima yeniləşmə gedir. Yetkin 
insanlarda, yalnız dəri örtüyündəki hüceyrələrin 1/20 ölür və 
yeniləri ilə əvəz olunur. Həzm sisteminin müxtəlif 
şöbələrində epitel hüceyrələrin yarısı yenilənir. Qanın 
tərkibində isə hər gün 25 q yeni qan hüceyrələri yaranır. 
Orqanizmin boy və inkişafı, daxil olmuş oksigen və qida 
maddələrinə görə təmin olunur. Qida maddələri plastik 
mübadilə, yəni tikinti materialıdır, onlar orqanizmin 
qurulmasını təşkil edirlər. Ürək, mədə-bağırsaq, tənəffüs, 
böyrək və s. orqanların fəaliyyətini daima təmin etmək üçün, 
qida və enerji tələb olunur orqanizmdə enerji yalnız maddələr 
mübadiləsi zamanı, oksigenin iştrakı ilə yaranır. Qida 
məhsulları həm plastik, həm də enerji mübadiləsinin 
təməlidir. 
Məktəblilərin maddələr və eneji mübadiləsinin 
xüsusiyyətləri. Uşaq orqanizminin müxtəlif dövrlərində 
maddələr mübadiləsinin gedişatı müəyyən xüsusiyyətlərlə 
xarakterizə edilir. Əllbətdə bədən kütləsinin artması üçün 
inkişaf edən orqanizmin zülalı maddələrə olan ehtiyacı daha 

---

47 
böyükdür məsələn körpə doğulduqdan sonra bir il müddətində 
onun bədən kütləsinin hər kq 5-5.5 qram, 1-3 yaşında 4 qram 
4-7 yaşında 3.5-4qram, 8-12 yaşında 3 qram 12 yaşından 
sonrakı dövrdə isə 2 qram zülal tələb olunur. Deməəli kiçik 
yaşlı uşaqlar çəki hesabına daha çox zülalı maddə istifadə 
etməlidir digər tərəfdən qida ilə daxil olan zülalın (azotun) 
daha çox hissəsi orqanizmdə saxlanılmalıdır. Orqanizmdə
azotunmaksimal dərəcədə saxlanılması prosesinə azotun
retensiyası deyilir.
Uşaq böyüdükcə qidanın tərkibində heyvani zülalın 
miqdarı tədricən azalmalıdır. Yaşlı insanın orqanizmində qida 
azotunun saxlanılması qabiliyyəti yox dərəcəsinə düşür. Bu 
axt orqanizimində mənfi azot balansı nəzərə çarpır. Sulu 
karbonların mübadiləsi uşaq orqanizimində yaşlılara nisbətən 
daha böyük sürətlə keçir. Uşaqlarda orqanizmin oksigenlə 
təmin olunması nisbətən zəifdir.