OrqaniZMİn yaş XÜsusiYYƏTLƏRİ

Yağ mübadiləsi. Orqanizmə daxil olmuş müxtəlif yağlar 
– qliserin və yağ turşularına qədər parçalanır, və limfaya 
sorulur. Limfa və qana sorulmuş yağlar, piy toxumasının 
əmələ gəlməsinə sərf olur. Orqanizmdə piy qatı böyrək, qara 
ciyər və dərialtı sahədə toplanır. Yağlar membranın və 
sitoplazmanın, nüvənin tərkib hissəsidir. Yağlar enerji 
mənbəyidir, 1 q yağ parçalan-dıqda, şəkər və zülaldan, iki 
dəfə artır enerji yaranır. Yağlar çatışmadıqda mərkəzi sinir 
sisteminin fəaliyyəti pozulur, cinsi orqanların fəaliyyəti 
zəifləyir, xəstəliklərin sayı artır. 
Orqanizmin 
daxilində 
yağlar 
qliserin 
və 
yağ 
turuşularından sintez ola bilir, onlar doymuş və doymamış 
yağları əmələ gətirirlər. A, D, E və s. vitaminlər orqanizmə 
yağın tərkibində daxil olurlar. Normal halda, insan gün 
ərzində – 60-70 q yağ qəbul edə bilər. Yağların son 
parçalanma məhsulları – karbon qazı və sudur. 
Uşaq orqanizminə tələb olunan enerjinin 50%-ni yağlar 
təşkil edir. Onlar immunitetin artmasında xüsusi rol 
oynayırlar. Körpələr ana südünün tərkibindəki yağların 90%-
ni asanlıqla mənsimsəyirlər. 1-3 yaşlı uşaqlar gün ərzində 32 
q, 4-7 yaşda – 39-40 q, 8-13 yaşlarda isə 38-39 q yağ qəbul 
etməlidirlər. 
Şəkər mübadiləsi. İnsan orqanizmi həyatı dövründə 10 t 
müxtəlif karbohidratları mübadiləyə qoşa bilir. Ən çox un və 
un məhsulları, meyvələr və s. qida olaraq, hər gün qəbul 
edilir. Karbohidratlar həzm prosesində asanlıqla sorulur. 
Bütün karbohidratlar qlükozaya çevrildikdən sonra sorulur. 
Şəkərlər əsas enerji mənbəyidir, fiziki fəaliyyət zamanı 
çoxlu enerji tələb olunduğundan, daha çox qlükoza parçalanır. 

---

51 
Karbohidratlar orqanizmdə həm oksigensiz, həm də oksigenli 
şəraitdə mübadiləyə uğrayırlar. 
İnsan orqanizmindəki qanın tərkibində qlükozanın 
miqdarı 100-110 mq-dır. Onun miqdarı azaldıqda, bədən 
temperaturu aşağı düşür, sinir sistemi pozulur, insan tez 
yorulur. Şəkərin səviyyəsini stabil (tarazlı) saxlamaq üçün, 
qara ciyər xüsusi rol oynayır. Qara ciyərdə toplanmış 
qlikoqen, qanın tərkibində şəkərin miqdarını sabit saxlayır. 
Orqanizmdə qlükozanın miqdarı qanda 0,17 olarsa, o zaman 
şəkərlər sidiklə bədəndən çıxarılır. Lakin mədəaltı vəzinin 
hormonu olan insulin azaldıqda, şəkərli diabet yaranar. Belə 
halda orqanizm şəkəri tam mənimsəyə bilmir, onun miqdarı 
qanda artır. Sinir sisteminin fəaliyyətində şəkərlərin rolu 
yüksəkdir. Orqanizmdə ən çox şəkəri baş beyin toxumaları 
istifadə edirlər. 
Uşaq orqanizminin inkişafında şəkərlərin əhəmiyyəti 
böyükdür. Onların orqanizmi sürətlə inkişaf etdiyi üçün, gün 
ərzində şəkərlərə olan tələbat artır. 1-3 yaşlı uşaqlar gün 
ərzində 15-170 q, 4-7 yaşda – 200 q, 9-13 yaşda – 250-300 q, 
14-17 yaşda - 450 q qədər şəkərli qidalar qəbul etməlidir. 
Qeyd olunan miqdar şirniyyat məmulatlarını nəzərdə tutmur. 
Buraya süd, çörək, müxtəlif unlu məmulatlar, meyvələr və 
onların şirələri aiddir.