O’rta asr shaharlari Samarqand va Buxoro tarixiy yodgorliklari

Amir Temur maqbarasi me’morchilik yodgorligi. Samarqand shahrinig eng noyob m e’moriy obidalaridan biri Amir Temur maqbarasidir. Bu inshoot 1404-yilda Amir Temur ko‘rsatmasi bilan Kichik Osiyoga yurish qilgan vaqtda (1403-yilda) vafot etgan sevimli nevarasi, taxt vorisi Muhammad Sultonga atab qurilgan. Bir oz vaqt o‘tgach, 1405-yilning fevral oyida Xitoyga yurish qilgan chog‘ida Amir Temur vafot etadi va u ham shu yerga dafn qilinadi. Yuksakshaharsozlikusullarigaega, m e' moriy dekorsan’atiga boy, koshinkorlik ishlari juda ham sifatli, arka va sferik gumbazlarining arxitekturaviy shakl va proporsiyalari uyg‘unlashgan tarixiy yodgorliklarga serob Samarqandda yana bir yangi uslub - relyefli oezak qo‘llanilgan. Bu usulda ishlangan jahondagi ikkita asar ham shu yerdadir (Bibixonim masjidi va Amir Temur maqbarasi). Maqbaraning ichki qismi to‘rtburchak, tashqi ko‘rinishi sakkiz tomonli prizma shaklida. Prizma ustiga k o ‘p qovurg'ali gumbazni ko‘tarib turuvchi silindr shaklidagi baraban o ‘rnatilgan. Binoning tepa qismi ko‘p qovurg'ali gumbaz bilan yakunlangan. Uning usti, maqbara devorlari zangori, havo rang va oq sirli koshinlar, geometrik shakldagi naqshlar bilan bezatilgan. Barabanning tashqi devorlariga qur’ondan olmgan ba’zi suralar bitilgan. Maqbaraning tashqi tomonini ishlashda ustalar gumbazga katta ahamiyat berganlar. Gumbaz ostki qismining diametri 15 m, balandligi 12,5 m bo’ib, 64 qovurg’ali ishlangan. Gumbazning usti sir berilgan zangori rangli koshinlar bilan qoplangan. Maqbaraga gumbazli sharqiy peshtoqdan kiriladi. Uning ichi juda aniq rejalangan va g ‘oyat nafis bezatilgan. Devorning pastki qismi ko 'k im tir shaffof oniks toshidan ishlangan izora (bezak) dir, uning choklari ko‘kimtir toshlar bilan bezatilgan. Bezak ustiga ishlangan rang-barang lavhalar xuddi zar aralashtirib to‘qilgan gilamga o'xshaydi. Gumbazning ichi, kunjak yaruslari har turli shakllarda bir necha qavat ipak qog'ozdan bo‘rttirib (pape-mashe uslubida) ishlangan. Ularga zarhal berilgan va mayda gulhr solib naqshlangan. Maqbara ichi rangdor oynali va panjarali to‘rt darchadan yorug'lik tushadi. Maqbara ichining balandligi va bezaklarining boyligi kishini hayratga soladi. Maqbaraning o ‘rtasiga o ‘rnatilgan sag‘ana toshlarida yozuvlar bor. Shular orasida Am ir Tem ur qabri ustiga q o ‘yilgan to ’q yashil rangli nefrit tosh diqqatga sazovor. Amir Temur, uning ikki nabirasi Muham m pad Sulton va Ulug'bek), ikki o ‘g ‘li (Shohruh va Mironshoh) va boshqalarning sag'analari marmar panjara bilan o'ralgan. Maqbaraning sharq tomonidagi ravoqning pastidagi zinadan maqbaraning ostki qavatidagi daxmaga tushiladi. Daxmaning shipi o‘n ikki qirrali gumbaz qilib qiya ishlangan, ichki bezaklari juda sodda. Sag'analar yuqorida qanday bo’lsa, bu yerda ham xuddi shu tartibda joylashgan. Buyuklik va yengillik, rang-barang mozaika, moviy rangdagi qovurg’ali gumbaz uni noyob m e’morchilik san’ati darajasiga ko‘targan. Maqbara hajmining aniqligi, shakiining oddiyligi, tashqi va ichki bezaklarning boyligi maqbara arxitekturasining monumental va ulug’vorligini ko‘rsatadi va uni dunyodagi eng mashhur m e’moriy durdonalar qatoriga qo‘shgan. Temuriylar davrida monumental yirik bino va inshootlarni barpo etishda murakkab m e’morchilik va qurilish masalalarini yechish bu sohani rivojlanishiga turtki bo‘lgan. Konstruksiyalar o'lchamlari kattalasha borgan. Ulug1 bobomiz Amir Temur bizning kuchqudratimizni bilmoqchi bo'lsangiz biz yaratgan inshootlarga qarang deb bekorga ishora qilmagan.