O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»

shkalaning b o ‘linmasi
deyiladi.
Shkalaning ikki qo‘shni belgisi mos kelgan kattalik qiymatlari ayir­
masi
shkala b o ‘linmasining qiymati
deyiladi.
Sezgirlik ostonasi — o ‘lchanadigan kattalikning shunday eng
kichik (boshlang‘ich sezuvchanlik) qiymatiki, u o ‘lchash asbobining
chiqish signalining sezilarli o ‘zgarishiga olib keladi va quyidagicha
aniqlanadi:
bunda: Xmin — o ‘lchanadigan kattalikning eng kichik (boshlan-
g‘ich) qiymatidir.
Integrallovchi asboblar uchun «sezgirlik» tushunchasi ishlatil-
maydi va, o ‘z navbatida, «sezgirlik ostonasi» tushunchasi esa istalgan
o ‘lchash o ‘zgartkichlari va asboblari uchun q o‘llanilishi mumkin.
Xususiy energiya sarfi. Bu xususiyat ham muhim hisoblanib,
asbobning o ‘lchash zanjiriga ulanganidan so‘ng kiritishi mumkin
b o ‘lgan xatoliklarni baholashda ahamiyatli sanaladi. Ayniqsa, kam
quvvatli zanjirlarda o ‘lchashlarni bajarishda juda muhimdir.
O ‘lchash vositalarining istalgan uning kirishi yoki chiqishiga
ulangan komponentlari bilan (o ‘lchash obyekti, o ‘lchash vositasi)
o ‘zaro ta’siri o ‘lchash xatoligining asbobiy tashkil etuvchisini o ‘zgar-
O ‘lchash vositalarining sezgirligining teskari qiymati -
S = —
S
S =
Xmi^.
100
% ,
X
nom
nom
(2.19)
71

---

---

tiradi va bu holatni baholashda o ‘lchash vositasining

kirish va

chiqishidagi impedansi
(to‘la qarshilik) kabi xususiyatlari ham ishla­
tiladi. Metrologik amaliyotda ko‘rsatilgan tushunchalar quyidagicha
ta’riflanadi.
O ‘lchash vositalarining kirish (chiqish) impedansi
— o ‘lchash
vositasining kirish (chiqish)ga ta’sir etuvchi umumlashgan kuch-
ning o ‘lchash vositasi kirish (chiqish) zanjiridagi jarayonni xarak-
terlovchi umumlashgan tezligiga nisbatidir. «Impedans» atamasini
istalgan fizik tizimlar (mexanik, gidravlik, magnit, elektr) uchun
q o‘llash mumkin.
Misol uchun, elektr zanjirida umumlashgan kuch elektr kuch-
lanishi, umumlashgan tezlik esa elektr toki hisoblanadi. K o‘rsa-
tilgan kattaliklarning nisbati Om qonuni bo‘yicha elektr qarshiligini
bildiradi.
O ‘lchash vositalarining muhim metrologik xususiyatlaridan biri
o ‘lchash diapazoni (chegarasi)dir.
O‘lchanadigan kattalikning o ‘lchash vositalari uchun yo‘l qo‘yi-
ladigan xatoliklarini me’yorlangan qiymatlari oralig‘i o ‘lchash asbobi
yoki o ‘lchash o ‘zgartkichining