O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»
Yüklə 0,53 Mb.
|
|
qo‘shimcha xatolik
deyiladi. IV. Mohiyati, tavsiflari va bartaraf etish imkoniyatlariga ko‘ra: 1. Muntazam xatoliklar. 2. Tasodifiy xatoliklar. 3. Q o‘pol xatoliklar yoki yanglishuv. Muntazam xatolik deb, umumiy xatolikning takroriy o ‘lchash- lar mobaynida muayyan qonuniyat asosida hosil b o ‘ladigan, saqlanadigan yoki o ‘zgaradigan tashkil etuvchisiga aytiladi. Umumiy xatolikni 2.17-rasmdagi kabi tasvirlash mumkin. 75 Muntazam xatoliklarning kelib chiqish sabablari turli-tuman b o ‘lib, tahlil va tekshiruv asosida ularni aniqlash va qisman yoki butkul bartaraf etish mumkin b o ‘ladi. Muntazam xatoliklarning asosiy guruhlari quyidagilar hisoblanadi: ■ uslubiy xatoliklar; ■ asbobiy (qurilmaviy) xatoliklar; ■ subyektiv xatoliklar. O‘lchash usulining nazariy jihatdan aniq asoslanmaganligi nati- jasida uslubiy xatolik kelib chiqadi. O ‘lchash vositalarining konstruktiv kamchiliklari tufayli kelib chiqadigan xatolik asbobiy xatolik deb ataladi. Masalan, asbob shkalasining noto‘g‘ri graduirovkalanishi (darajalanishi), q o‘zg‘a- luvchan qismning noto‘g‘ri mahkamlanishi va hokazolar. Subyektiv xatolik — kuzatuvchining aybi bilan kelib chiqadigan xatolikdir. 2.8. Ishlab chiqarish tarmoqlarida metrologik xizmat Metrologik xizmat — davlat idoralari va yuridik shaxslar metro logik xizmatlarining tarmoqlari va ularning o ‘lchashlar birliligini ta’minlashga y o ‘naltirilgan faoliyat. O ‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimining tashkiliy asosi davlat metrologik xizmati va yuridik shaxslarning metrologik xizmatlaridan tashkil topgan O ‘zbekiston Respublikasining metrologik xizmati hisoblanadi. O ‘ zbekiston Respublikasi davlat m etrologik xizm ati. «O ‘zstandart» agentligi boshqaradigan davlat metrologik xizmatiga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridagi davlat metrologik xizmat idoralari kiradi. Davlat metrologik xizmat idoralari davlat metrologik tekshiruvi va nazoratini, shuningdek, qonun hujjatlariga muvofiq faoliyatning boshqa turlarini ham bajaradi. Davlat metrologik xizmatiga «O ‘zstandart» agentligi rahbarlik qiladi. 76 «O ‘zstandart» agentligi nomidan milliy idora vakolatlariga quyi- dagilar kiradi: — metrologiya sohasida, metrologik faoliyatni hududlararo va tarmoqlararo muvofiqlashtirishda yagona davlat siyosatini amalga oshirish; — milliy etalonlarni yaratish, tasdiqlash, saqlash va asrash qoida larini o ‘rnatish va ularning xalqaro darajada taqqoslanishini ta’min- lash; — o ‘lchashlar vositalari, metodlari va natijalariga umumiy metrologik talablarni belgilash; — davlat metrologik tekshiruvi va nazoratini amalga oshirish; — metrologik masalalar b o ‘yicha me’yoriy hujjatlar, shu jum- ladan, O‘zbekiston Respublikasining barcha hududlarida majburiy kuchga ega bo‘lgan hujjatlarni boshqa davlat boshqaruv idoralari bilan birgalikda qabul qilish; — metrologiya sohasida ilmiy va muhandis-texnik kadrlarni tayyorlash; — O ‘zbekiston Respublikasining metrologiya sohasida xalqaro shartnomalariga rioya qilinishini tekshirish; — xalqaro tashkilotlarning metrologiya masalalari b o ‘yicha faoliyatida qatnashish; — O ‘zbekiston o ‘lchashlar birliligini ta’minlash tizimi (O ‘z O‘BTT)ning ishi va rivojlanishi, xalqaro o ‘lchashlar tizimi va boshqa mamlakatlarning o ‘lchashlar tizimlari bilan uyg‘unlashtirishni ta’minlash; — iste’molchilarning huquqlari, insonlarning sog‘lig‘i va xavfsiz- ligi, atrof-muhit va davlat manfaatlarini o ‘lchashlarning ishonchsiz natijalari salbiy ta’sirlaridan himoya qilish b o ‘yicha tadbirlarni amalga oshirish. «O ‘zstandart» agentligi to‘g‘risidagi Nizom O ‘zbekiston Res publikasi Vazirlar Mahkamasining 2004-yil 5-avgustdagi 373-sonli qarori bilan tasdiqlangan. Unga ko‘ra Davlat metrologik xizmatiga quyidagilar kiradi: — Milliy etalonlar markazi; — Metrologik xizmat Bosh markazi; 77 — Standart namunalar Bosh markazi; — Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish ilmiy- tadqiqot instituti (SMS ITI) Malaka oshirish markazi (M OM ) bilan birga; — sinash va sertifikatlashtirish hududiy markazlari (SSM)ning metrologik laboratoriyalari; — standartlashtirish va metrologiya hududiy boshqarmalari (SMB); — Axborot-ma’lumotnoma markazi. Milliy etalonlar markazi O ‘zbekiston Respublikasi etalon zaxi- rasini rivojlantirish va mukammallashtirish, kattaliklar birliklarining davlat etalonlarini yaratish, saqlash va q o ‘llanish b o ‘yicha ishlarni olib boradi. Metrologik xizmat Bosh markazining vazifalari SMS ITI ga yuklatilgan b o ‘lib, o ‘lchashlar birliligini ta’ minlash ilmiy-metodik, texnik-iqtisodiy, tashkiliy, me’yoriy asoslarini yaratadi, metrologiya sohasida kadrlar tayyorlash va malaka oshirish ishlarini bajaradi. Standart namunalar Bosh markazi, uning vazifalari ham SMS ITI ga yuklatilgan, moddalar va materiallar tarkibi va xossalarining standart namunalari davlat xizmatiga ilmiy-metodik rahbarlik qiladi, yuridik shaxslarning standart namunalarini chiqarish va q o ‘llanish tartibi b o ‘yicha faoliyatlarini muvofiqlashtiradi, mamlakatimizda chiqariladigan davlat standart namunalarini ekspertiza qilish va attestatsiyalashni amalga oshiradi. Metrologik xizmatlarni ko‘rsatish b o ‘yicha Markaz hududiy SSM ning metrologik laboratoriyalari, hududiy SMB o ‘lchashlar birliligini ta’minlash bo‘yicha ishlarni muvofiqlashtiradi, davlat metrologik tekshiruvi va nazorati qo‘llaniladigan sohada metrologik tekshiruv va nazoratni O‘z DSt 8.002:2002 «O ‘z O ‘DT. Metrologik tekshiruv va nazorat. Asosiy nizomlar» b o ‘yicha o ‘tkazadi. Axborot-ma’lumotnoma markazi me’yoriy hujjatlar jamg‘ar- masini saqlaydi va O ‘z O ‘ BTT qatnashchilarini axborotlar bilan ta’minlaydi. Yuridik shaxslarning metrologik xizmati — o ‘lchashlar birliligini ta’minlash b o ‘ yicha ishlarni bajaruvchi va ushbu korxonada 78 2.18-rasm. Metrologik ta’minotni tashkillashtirish. (tashkilotda) metrologik tekshiruv va nazoratni amalga oshiruvchi metrologik xizmat. Yuridik shaxslarning metrologik xizmati o ‘lchashlar birliligini ta’ minlash bo‘yicha ishlarni bajarish va metrologik tekshiruvni o ‘tkazish zarur b o ‘lgan hollarda tashkil etiladi. Bunda bosh, tayanch metrologik xizmatlar tadbirkorlik sub- yektlarida o ‘z faoliyatining xususiyatlarini hisobga olgan holda davlat va xo‘jalik boshqaruv idoralari tomonidan tashkil etiladi. Yuridik shaxslarning metrologik xizmatlarining huquqlari va majburiyatlari davlat metrologik xizmati idoralari bilan kelishilgan nizomlarda belgilanadi. Yuridik shaxslarning metrologik xizmati Namunaviy nizomi O ‘z RH 51-011-93 «O ‘z O ‘DT. O ‘zbekiston Respublikasida yuridik shaxsning metrologik xizmati to‘g‘risida namunaviy nizom»da keltirilgan. Ishlab chiqarish tarmoqlarida metrologik xizmatlarning asosiy vazifasi ishlab chiqarishni metrologik ta’ minlash bo‘lib hisoblanadi. 2.18-rasmda mahsulot hayotiy siklining bosqichlarida metrolo gik ta’minotni tashkillashtirish yanada qulay ko‘rinishda keltirilgan. 79 Mahsulot ishlab chiqarishni metrologik ta’minlash jarayonida talab qilingan sifat ko‘rsatkichlariga har bir texnologik jarayon- larning nazoratini o ‘lchashlarni bajarish yordamida erishiladi. Bu bosqichda o ‘lchash vositalari va usullari aniqlanib hamda o ‘lchash nazorati va o ‘lchash jarayonlarini avtomatlashtirish bo‘yicha ishlar bajariladi, o ‘lchashlarni bajarish uslubiyati ishlab chiqiladi va attestatsiyalanadi, agarda me’yoriy hujjatlarga muvofiqligi nazarda tutilgan bo‘lsa, texnologik jarayonlar va texnikaviy hujjatlar metro logik ekspertizadan o ‘tkaziladi. O ‘lchash axborotiga nafaqat miqdor b o ‘yicha, balki sifat b o ‘ - yicha ham talablar qo‘yiladi. Bunga o ‘lchashning aniqligi, ishonch- liligi, tannarxi va samaradorligi kabi tavsiflar kiradi. Bu sifat tavsiflarining barchasi asosida metrologik ta’minot yotadi. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|