O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi metrologiya, standartlashtirish va sifatni boshqarish kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma Toshkent «ilm ziyo»

Ax
— o ‘lchash natijasi;
Ach
— kattalikning chinakam qiymati;
A0
— kattalikning haqiqiy qiymati.
Absolut xatolikning teskari ishora bilan olingani
tuzatma

(
popravka

) deb ataladi:
-Д = d.

(2.21)
Odatda, o ‘lchash asboblarining xatoligi keltirilgan xatolik bilan

belgilanadi.
Absolut xatolikni asbob ko‘rsatishining eng maksimal qiymatiga
nisbatini foizlarda olinganiga
keltirilgan xatolik
deb ataladi:
bk =
—
100%.
(2.22)
Ax
max
2. Nisbiy xatolik — absolut xatolikning haqiqiy qiymatga
nisbatini bildiradi va foiz ( %)da ifodalanadi:
b = [(Ax -
Ao
)/Ao] ■ 100 = (Д /Ao) ■ 100%.
(2.23)
II. O ‘lchash sharoiti tartiblariga ko‘ ra.
1. Statik xatoliklar — vaqt mobaynida kattalikning o ‘zgarishiga
bog‘liq b o‘lmagan xatoliklar. O ‘lchash vositalarining statik xatoligi
shu vosita bilan o ‘zgarmas kattalikni o ‘lchashda hosil b o‘ladi. Agar
o ‘lchash vositasining pasportida statik sharoitlardagi o ‘lchashning
chegaraviy xatoliklari ko‘rsatilgan b o ‘lsa, u holda bu ma’lumotlar
dinamik sharoitlardagi aniqlikni tavsiflashga nisbatan tatbiq etila
olmaydi.
2. Dinamik xatoliklar — o ‘lchanayotgan kattalikning vaqt m o­
baynida o ‘zgarishiga bog‘liq b o ‘lgan xatoliklar sanaladi. Dinamik
74

---

---

2.17-rasm. O ‘lchash xatoliklari:

Am — muntazam xatolik; At — tasodifiy xatolik; Aq — qo‘pol xatolik.
xatoliklarning vujudga kelishi o ‘lchash vositalarining o ‘lchash
zanjiridagi tarkibiy elementlarning inersiyasi tufayli deb izohlanadi.
Bunda o ‘lchash zanjiridagi o ‘zgarishlar oniy tarzda emas, balki
muayyan vaqt davomida amalga oshirilishi asosiy sabab b o ‘ladi.
III. Kelib chiqishi sababi (sharoitiga) ko‘ ra
— asosiy;
— q o‘shimcha xatoliklarga b o ‘linadi.
Normal (graduirovka) sharoitda ishlatiladigan asboblarda hosil
b o ‘ladigan xatolik
asosiy xatolik
deyiladi. Normal sharoit deganda,
temperatura 20 °C ± 5 °C, havo namligi 65 % ± 15 %, atmosfera
bosimi (750 ± 30) mm. sim. ust., ta’ minlash kuchlanishi nomi-
nalidan ±2 % o ‘zgarishi va boshqalar tushuniladi.
Agar asbob shu sharoitdan farqli b o ‘lgan tashqi sharoitda ish-
latilsa, hosil bo‘ladigan xatolik