Oshkora usulda ish ko’rish, o’z xatolarimizni hech hayikmasdan bemalol tan olish yo’li bilan ilmu tibni

Oshkora usulda ish ko’rish, o’z xatolarimizni hech hayikmasdan bemalol tan olish yo’li bilan ilmu tibni

shaxsiy e’tirozlarning xatarli hokimtigidan asrab holish bizning muhhaddas burchimizdir. Har bir amaliy

vrach o’z xatolari to’g’risida ochihchasiga gapirmog’i kerak. Tajribasi kam kishining o’z faoliyatini

ochiqchasiga va rostgo’ylik bilan bayon hilib berishi endigina ish boshlagan vrachlar uchun muhim

ahamiyatga ega.

Yuksak darajada ixtisoslashgan tibbiy xizmat sharoitlarida poliklinika vrachlari, klinitsistlar, patologo-

anatomlarning kasalliklarni barvaht bilib olib, anih diagnoz qo’yish va o’z vahtida davolash yo’lidagi hatti-

harakat-larini payvasta qilib birlashtirish kerakki, pirovard natijada shu narsa vrach xatolarini kamaytirishga

va aholiga tibbiy xizmat ko’rsatishni yaxshilashga yordam beradi.

Diagnostika, davolash va profilaktika borasida olib boriladigan ishlarni tahlil qilish bir necha boshichdan

iborat.

1. Davolash bo’limida olib boriladigan har xil tekshirishlar va mutaxassislar

maslahati, jumladan konsilium asosida olingan ma’lumotlarni hisobga olgan holda kasallik

to’g’risida xulosa chiqarib, buni diagnoz va klinik epikrizda aks ettirish.

2. Autopsiya paytida patologoanatom va kasalni tekshirgan, ko’rgan, davolagan vrachlar klinik

alomatlar va morfologik o’zgarishlarni taqqoslab, muhokama qilishi.

3 Har bir o’lgan kasalni davolash bo’limida hamma

vrachlar ishtirokida, agar autopsiya qilingan bo’lsa, patolo-

goanatom qatnashib, sinchiklab o’rganish.

4. Davolash muassasalari bosh vrachi huzurida tuzilgan va uning (yoki birinchi o’rinbosarining)

rahbarligida ishlaydigan davolash-nazorat komissiyalarida kasalxonada

o’lganlarni diagnoz-davolash ishlarining etarlicha bo’lganligi uchun tekshirib chiqish.

5 Davolash-nazorat komissiyasi taklifi asosida shifoxonaning hamma vrachlarining ishtirokida klinik-

anatomik konferentsiyalarni muntazam o’tkazib turish. Klinikanatomik konferentsiyaning asosiy vazifasi

biopsiya va autopsiyaga aloqador bo’lgan hamma masalalarni har tomonlama hamda xolisona tahlil qilib,

vrach xatolarining sabablari va manbalarini aniqlab olishdan iborat.

1. Vrach xatolari, ularning sabablari va manbalari

Vrach xatolari vrachning o’z kasbiga aloqador vazifalarini bajarish mahalida yanglishib qolish

orqasida yo’l qo’yadigan va jinoyat qatoriga kirmaydigan xatolardir. "Vrach xatosi" tushunchasiga

vrachning tajribasi kamligi yoki to’liq tekshirishga sharoit bo’lmaganidan oldi olinishi mumkin

bo’lmagan xato harakatlar kiradi. Agar vrachning o’z vazifalariga mas’uliyatsizligi, sovuqqonligi

natijasida yoki yovuz niyat bilan qilgan hatti-harakatlaridan kelib chiqqan holatlar bo’lsa, bu vrach

xatosi emas, balki jinoin javobgarlikdnr.29

"Vrach xatosi" degan atamadan odatda diagnostika va davo ishlarini kundalik tahlil qilishda,

shuningdek vrach ko’rgan choralarning o’sha zahoti va anchadan keyin yuzaga chiqqan yomon oqibatlari

sabablarini aniqlashda foydalaniladi, vrach ishining shunday oqibatlari ayrim hollarda sud-tibbiy

tekshirish yo’li bilan ko’rib chiqilishi mumkin.

Har qanday boshqa kasb vakilida bo’lganidek, vrachda ham uning o’z kasbiga aloqador xatolar

uchrab turadi, biroq vrach insonlarning salomatligi va hayoti bilan ish ko’radigan bo’lgani uchun uning

xatolari ijtimoiy jihatdan katta ahamiyatga ega bo’lishi mumkin. Vrach xatolari barcha ixtisoslikdagi

vrachlar ishida uchrab turadi va shartli ravishda taktik hamda texnik xatolarga bo’linishi mumkin. Bu

xatolarga ishning qaysi pallasida yo’l qo’yilganiga qarab diagnostika, davolash va profilaktikadagi

xatolar ham tavofut qilinadi.

Mamlakatimizda sogliqni saqlash organlari va muassasalari vrach xatolariga doimo e’tibor berib, bu

xatolarni tahlil qilib chiqish bilangina qolmay, balki ularga yo’l qo’ymaslik uchun amaliy choralarni

ham ko’rib borishadi.

Vrach xatolarinnng tabiatini tahlil qilib chiqib, o’rganish natijasida quyidagi klassifikatsiyani taklif

etish mumkin bo’ldi (N. I. Pirogov, 1839; M. I. Avdeev, 1960; N. I. Krakovskiy, Yu. Ya. Gritsman,

1960, 1967; I. I,- Benediktov, 1977; I. L. Rotkov, 1958; va boshqalar):

1) diagnostik xatrlar

2) davo chora-tadbirlariga aloqador xatolar

3) tashkyliy xatolar

4) tibbiy hujjatlarni yuritishdagi xatolar

5) tibbiy xodimlarning davolash muassasasida yurish-turishi va hulqidagi xatolar (deontologik

xatolar)

6) profilaktika chora-tadbirlarini amalga oshirishdagi xatolar.

1. Diagnostik xatolar jumlaslga diagnozni belgilash uchun o’tkaziladigan tekshirish usullarini noto’g’ri

tanlash, ularning natijalariga noto’g’ri baho berish hollari kiradi. Jarrohlik amaliyotida bunday xatolar 2 foizdan

12 foizgacha uchraydi (N. I. Krakovskiy, Y. Y. Gritsman 1966).

Pediatriyada uchraydigan diagnostik xatolarning sabablari

bolalar organizmining xususiyatlariga, uning odatdan tash-

kari reaktsiya ko’rsatishga ham aloqador bo’lishi mumkyn.

Masalan, yosh go’daklardagi pnevmoniyalar mahalida o’pkadagi

mahalliy o’zgarishlarning klinikasini ancha ifodalangan

umumiy hodisalar bilintirmay qo’yadi. Ichak tutilishi, ap-

penditsit va boshqa kasalliklarda ham qiyinchiliklar bo’lib

turadi. Gipogalaktiya mahalida bolaning och qolayotganini

ko’pincha bilib bo’lmaydi, siydik chiqarish yo’llaridagi

yallig’lanish jarayonlarini, raxitning endigina boshlanib

kelayotgan davrlarini ham aniqlash ancha qiyin. Kasalxonada

yotadigan bemorlarning 21 foizi to’la-to’kis

tekshirilmasligini va 6 foizi o’z vaqtida tekshirishdan o’tkazilmasligini aytib ketish kerak (E. A. Loginova va

xamkorlari, 1979).

Patologoanatomlar ham ayniqsa morfologik tekshirish natijalarini izohlashda xato diagnoz qo’yishlari

mumkin. Anatomik diagnozlar bilan gistologik diagnozlar o’rtasida tafovut bo’lishi, ularning boshqa-boshqa

bo’lib chiqishi, I. V. Davidovskiy materiallariga qaraganda, 2-3 foizni, bolalar patologiyasida esa 0,4-0,6

foizni (M. A. Skvortsov) tashkil etadi.

Patologoanatomlarning diagnostik xatolari obyektiv sabablarga ham, subyektiv sabablarga ham bog’liq

bo’lishi mumkin.

Ob’ektiv sabablarga quyidagilar kiradi:

a) murdani boshdan oyoq va batafsil yorib tekshirib ko’rishning iloji yo’qligi;

b) mikroskopik tekshirish va boshqa maxsus tekshirishlarni o’tkazish imkoni yo’qligi;

v) qo’shimcha tekshirishlar (sitologik, mikroskopik, bak-

teriologik va hokazo tekshirishlar) o’tkazish lozim bo’lgan

hollarda bu tekshirishlarga sharoitlar yo’qligi;

g) klinika ma’lumotlarini yetarlicha hisobga olmaslik,

shuningdek ularni tanqidiy ko’z bilan muhokama qilmaslik,

patologoanatomik ma’lumotlarga ortiqcha baho berib yuberish

va ularni "klinik diagnozga" "moslashga" urinish.

Subyektiv sabablarga quyidagilar kiradi:30

a) murdani yorib tekshiradigan prozektorning o’z sohasi

va turdosh fanlarga taalluqli masalalarda etarlicha malakasi yo’qligi, shuningdek o’z bilimlariga ortiqcha baho

berib qo’yishi;

b) murdani yorib tekshirishda shoshma-shosharlik qilish,

etarlicha e’tibor va tartibu-reja bilan ishlamaslik;

v) bir muncha tajribali patologoanatomlar bilan mas-

lahatlashib ko’rish mumkin bo’lgan hollarda sektsion kuzatuvlar xususida hech kim bilan

maslahatlashmaslik.

2. Davolash ishidagi xatolar taktik va texnik xatolarga

bo’linadi. Jarrohlikda davolashga aloqador taktik xatolar

barcha vrach xatolarining 20-25 foizini tashkil etadi. Bu

guruhga quyidagilar kiradi: bemorni kasalxonaga noto’g’ri

joylash, u yoki bu operatsiya zarur yoki zarurmasligini

belgilashda, shuningdek jarrohlik ishlarining mavrudi ham-

da hajmini tanlashda xato qilish, dori vositalari dozasini oshirib yuborish, ularni noto’g’ri buyurish, zarur

dori vositasini ishlatmaslik, noto’g’ri konservlangan yoki

infektsiya tushib qolgan qonni va boshqa suyuqliklarni

quyish.

Davolashdagi texnik xatolar asboblar bilan olib boriladigan diagnostik va davolash muolajalarida uchraydi:

jarohat va bo’shliqlarda yot jismlarning qolib ketishi, abraziya mahalida bachadon devorini teshib qo’yish,

sistoskopiya paytida qovuq devorining shikastlanishi; har xil operatsiyalar mahalida tomirlar, nervlar, siydik

yo’llarining kesilib ketishi shular jumlasidandir.

3.Tashkiliy xatolar hammadan ko’ra ko’proq uchraydi, bularning tabiati va ahamiyati juda har xil bo’ladi va

bun. aniq baho berish hamda ularning hisob-kitobini olib ch :rish qiyin. Tez yordam chaqirilgan vaqtida

yordam ko’rsatil^asligi, . shuningdek davolash muassasalarida har xil bahona qidirib, paysalga solishlar bunga

misol bo’lib xizmat qilishi mumkin. Kasalxona bilan poliklinika o’rtasida aloqa yo’qligi, dispanser

ko’zatuvida uchraydigan kamchiliklar, kadrlarning joy-joyiga noto’g’ri qo’yilgani, xodimlarga yuklatilgan

vazifalarning ado etilishi yuzasidan yaxshi nazorat olib borilmasligi, bemorni munta-zam kuzatib borish va

zudlik bilan yordam berish ishlarining paysalga solinishi, dori-darmonlar, qon va boshqa preparatlar bilan

ta’minlashda kamchiliklar borligi ana shunday kamchiliklar qatoriga kiradi. Tibbiy hujjat-larni o’z vaqtida

yozmaslikning salbiy tomonlarini alohida ta’kidlab o’tish zarur. Ayniqsa, kasal o’lgandan keyin bemornomani

tez orada (2 soatgacha) tegishli joylarga (pato-logoanatomik bo’limga, sud-tabobat ekspertizasiga) yubor-

maslik autopsiyani asrssiz kechiktirishga, bu esa o’lgan kishining vafotiga tegishli marosimlarning

qiyinlashishiga olib kelishi mumkin. Shakshubhasizki, tashkiliy chora-tadbirlarning moddiy tomoni mavjud

imkoniyatlar va tegishli vaziyatga bog’liq, lekin bor kuch va imkoniyatlardan foydalanib turib tashkiliy

xatolarning talaygina qismini bartaraf etish mumkin.

4. Tibbiy hujjatlarni yuritishdagi xatolar. Odatda kasalxonadagi bemorning tibbiy varaqasi, murdani yorib

tekshirish protokollari, o’lgan kishilarning tiriklikdagi ambulatoriya kartalari tahlil qilib, tekshirib ko’riladi.

Kasalxonada bemorning tibbiy kartasini yuritishdagi xa-tolar quyidagilardan iborat bo’lishi mumkin:

a) klinik diagnozni noto’g’ri rasmiylashtirish (M. K. Dal 1949):

- uni pala-partnsh yozish (har xil siyohlar bilan, yaxshi

o’qib bo’lmaydigan qilib yozish, so’zlarni o’zboshimchalik

bilan qisqartirish),

- diagnozning ayrim bo’limlarini noqulay tartibda

joylashtirish,

- diagnozning u yoki bu qismi aniqlangan kunning yozib

qo’yilmaganligi, diagnozni kasalliklarning nozologik f°rshlari bo’yicha rasmiylashtirmaslik,

- diagnozning asosiy kasallik, asoratlari va yo’ddosh kasalliklar deb ajratilmaganligi,

asosiy kasallikni patogenetik jihatdan ko’pincha kasallikning asoratlari bo’lmish asosiy klinik

ko’rinishlari oilan adashtirish;

b) kasallikning qanday o’tayotganligini aks ettirishda qo’yish, jumladan har kuni

o’tkaziladigan kuzatishlar, konsultatsiyalar, konsiliumlarga aloqador ma’lumotlarni noto’g’ri yozish,

tskshirish va davolashda qatnashgan vrachlarni tibbiy hujjatlarda aniq ko’rsatmaslik;

v) o’tkazilgan laboratoriya tekshirishlari va maxsus

tskshirishlar (rentgenoskopiya, endoskopiya va boshqalar)

natijalarini yetarlicha yoritmaslik, etiborga olmaslik;

g) o’limdan keyingi klinik enikrizda kasallikning bosh-31

lanishi, o’tishi, zo’rayib borishiga aloqador muhim jihat-

lzrni etarlicha yoritmasshk, o’limning mexanizmi va bevosita sababi to’grnsida aniq xulosani

ko’rsatmaslik.

Murdani yorib tekshirish protokolini tuzishda quyidagicha xatolarga yo’l qo’yilishi mumkin:

a) murdani yorib tekshirnsh protokolnni pala-partishlik

bilan ezish.

b) organlarning ogirligi, hajmi va boshqa anatomik

ko’rsatkichlar to’g’risidagi ma’lumotlar yo’qligi.

v) morfologik o’zgarishlarning batasrsil bayon etilma-

gandigi, bu klinik-anatomik jihatdan qiyoslash ishlarini

qiyinlashtirib qo’yadi.

g) ssktsiya varaqasini to’ldirish va klinik-anatomik

diagnozni tuzishda diagnozdagi tafovutlarning sabablari va

ularning kasallikning o’lim bilan tugashidagi ahamiyatini

ko’rsatmaslik.

5. Davolash muassasalari tibbiy xodimlarining yurish-

turishidagi xatolar aksari d e o n t o l o g i y a

priitsiplarini buzishga aloqador bo’ladi.

O’lim sabablarini izohlab tushuntirib berishda patologo-anatom ko’p sabr-toqat va muloyimlik

ko’rsatishi, davolash-diagnostika ishlaridagi xatoning aniq-tayin ob’ektiv sa-bablari hamda qiyinchiklarga

bogliq ekanligiga marhumning qarindosh-urug’larini inontira oladigan bo’lishi kerak. Da-volovchi

vrachlarning xatti-harakatlarini marhumning qarindosh uruglari xato ish ski vrach jinoyati deb hisob-

lashiga sabab bo’lib qolish yaramaydi. Davolovchi vrach bemorshshg dunyodan ko’z yumishidan oldingi

hayotiga aloqador masalalarga javob bsradi, o’lim sabablarinn esa faqat patologoanatom vrach tushuntnrib

bera oladi.

6. Emlash, turli vaktsinalarni, biologik faol modda-

darnv ishlatish juda rasm bo’lib ketgani munosabati bilan

p]k>filak:tik chora-tadbirlarga aloqador xatolar yildan-yilga

toshrl ko’proq ahamiyatga ega bo’lib bormoqda.

Vrach xatolarini kamaytirish maqsadida ularni klinnk-

aiatomik konferentsiyalar hamda davolash-nazorat komnssiyadarinnng majlislarida

tahlil qilib chiqish keng rasm bo’lgan, chunki bunday tadbir vrachlik tafakkurini shakllantirib, vrach

malakasinn sshirishga, mazkur shifoxo-na, kasalxona birlashmasi, rayon, shahar, viloyatdagi davolash-

diagnostika hamda profilaktika ishlarini tashkil etnshdagi "zaif tomonlarni" aniqlab olishga yordam beradi

va hokazo.

2. Klinik-anatomik konferentsiyalar, ular ishining asosin printsiplari

Dastlab I. V. Davidovskiy tomonidan amaliy tibbiyotga tatbiq qilingan klinik-anatomik konferentsiyalar

vrachlar ilmiy-amaliy faoliyatining ajralmas qismi bo’lib hisobla-nadi. Bularni o’tkazish -tartnbi O’zbskiston

Respublikasi Sogliqni saqlash vazirligining 1992 yil 4 noyabridaga 574 sonli buyrug’ida ko’rsatilgan:

1. Klinix-patologoanatomik konferentsiyalarning asosiy

vazifalari:

a) davolash-profilaktika muassasalari vrachlarining ma-

lakasini oshirish, klinik va sektsion maternalni

birgalikda muhokama etib, tahlil qilib chiqish yo’li bilan

diagnostika hamda kasallarni davolash ishlarining

sifatini yaxshilash;

b) diagnostika va davolash ishlarida tibbiy yordamning

barcha bosqichlaridagi xatolarning sabablarn va manbalariii

ochib tashlash, tashkiliy tusdagi kamchiliklarni, yordamchi

(rentgenologik, laboratornya, funktsional dnagnostika va ho-

kazo) xizmatlardagi kamchiliklarni aniqlash.

2. Klinik-patologoanatomik konferentsnyalarda

quyidagilar muhokama qilinadi:

a) bir-biridan tzfovut qilib qachgan klinik va patoto-

goanatomik diagnozlarnnng hamma hollari;

b) ilmiy-amaliy jihatdan diqqatga sazoeor bo’lgan barcha32

kuzatuvlar; . ,

v) noyob kuzatuvlar va odatdan tashqari o’tgan ka-

salliklar;

g) dori-darmonlar ta’siriga aloqador kasalliklar va kasalliklar patomorfozining dorn-darmonlar tufayli

Uzgarishi hollari;

D) jarrohlik ishlari, diagnostik muolajalardan ksynn xasallaryaing o’lib qolgani, anniqsa shoshnlinch chora

k

Urishni talab etadigan holatla kasalxonlga etkazib kelingan bemorlarning o’lib qolgani;

e) o’tkir infektsion kasalliklar;

j) diagnoz fursat o’tganidan keyin, kechikib aniqlangan

hollar, diagnostika uchun qiyin kasalliklar, birgalikda

muhokama qilib chiqishni talab etadigan noaniq hollar.

3. Konferentsiyalarning birida patologik anatomiya bo’limi, jumladan bolalar patologik anatomiyasi

bo’limi mudirining xabarlari va hisoboti muhokama qilinadi, bunda kasalxonadagi o’lim hollari to’g’risidagi

yig’ma ma’lu-motlar, o’tgan yilda bemorlarni davolashning hamma bosqichlaridagi klinik diagnostikaning

sifati va tibbiy yordam kamchiliklarining tahlili keltiriladi.

4. Klinik-patologoanatomik konferentsiya klinik va patologoanatomik diagnozlarda uchragan

tafovutning xili-toifasini aniqlashi, bunda quyidagi holatlarga qarab ysh ko’rishi kerak:

I - oldingi bosqichlarda kasallik aniqlanmay qolgani, mazkur davolash-profilaktika muassasasida esa

bemor og’ir ahvolda bo’lgani, patologik jarayon tarqalib ketgani, bemor mazkur muassasada hisqa vaqt (24

soatgacha) bo’lgani tufayli to’g’ri diagnoz ho’yishga imkon bo’lmagani.

II - bemorni tekshirishda kamchiliklarga yo’l qo’yilgani, zarur va o’tkazsa bo’ladigan tekshirishlar

bajarilmagani munosabati bilan mazkur davolash mussasasida kasallik aniqlanmay holgani; bunda diagnozni

to’g’ri aniklash ka-sallikning ohibatiga albatta hal qiluvchi ta’sir ko’rsatishi shart emasligini, lekin to’g’ri

diagnoz qo’yish mumkin va lozim bo’lganligini nazarda tutish kerak.

III -' noto’g’ri diagnoz vrachlarning xato yo’l tutishiga,

shu jumladan etarlicha davolash ishlari olib borilma-

ganligiga sabab bo’lgan va bu kasallikning o’lim bilan tu-

gashida hal qiluvchi rol o’ynagan.

Klinik va patologoanatomik diagnozlarning faqat II va III toifadagi tafovutlarigina bemor vafot etgan

davolash muassasasiga bevosita aloqadordir. I toifadagi diagnoz tafovuti bemorga dardining birinchi davrida,

ilk muddat-larida va bemor vafot etgan davolash-profilaktika muassasasiga yotmasidan ilgari unga tibbiy

yordam ko’rsatgan muas-sasalarga tegishlidir.

5. Klinik-patologoanatomik konferentsiyalarda mazkur davolash-profilaktika muassasasining

hamma vrachlari, shuningdek oldingi bosqichlarda bemorni tekshirish va davolashda ishtirok

etgan muassasalarning vrachlari qatnashishi shart.

6. Klinik-patologoanatomik konferentsiyalar reja bo’yicha vaqtida, lekin kamida oyiga bir marta

o’tkaziladi.

Yirik kasalxonalarda umumkasalxona konferentsiyalaridan tashqari tegishli sohadagi bo’limlarning klinik-

patologoana-tomik konferentsiyalari o’tkazilishi kerak.

7. Navbatdagi klinik-patologoanatomik konferentsiyaning

kun tartibi konferentsiyadan kamida etti kun ilgari davo-

lash muassasasidagi vrachlarga ma’lum qilinadi.

Klinik-patologoanatomik konferentsiyani tayyorlash

ishlarini bosh vrachning tibbiy hism buyicha o’rinbosari va patologik anatomiya bo’limining mudiri

bajaradi.

8. Klinik-patologoanatomik konferentsiyani o’tkazish uchun

davolash muassasasining rahbari klinitsist (terapevt yoki

pediatr, jarroh yoki boshhalar) va patologoanatomik bo’lim

mudiridan iborat ikkita hamrais tayinlaydi.

Konferentsiya protokolini yozib borish uchun vrachlar ja-moasi orasidan ikkita doimiy kotib tayyorlanadi.

Konferentsiya kun tartibini haddan tashqari tig’iz qilib, ishini cho’zib yubormaslik uchun ko’pi bilan ikkita

kuzatuvni muhokama qilib chiqish maqsadga muvofiq.

9. Muhokama hilinishi kerak bo’lgan hollar to’g’risida

davolovchi vrachlar, bemor jasadini yorib ko’rgan patologoa-

natom, kasalxonada yotgan bemorni tekshirish sifatini,

tibbiy hujjatlar yuritishni, bemorning tibbiy varaqasi

(tug’ruqxonalar uchun - tug’ruq tarixi, chaqalohning rivoj-lanish tarixi) ma’lumotlariga harab tahlil qilib chihqan

taqrizchi ma’lumot beradi, so’ngra bu ma’lumotlarni kanfe-

rentsiya ishtirokchilari, jumladan kasallik diagnozini

qo’yishda ishtirok etgan boshqa mutaxassislikdagi vrachlar

muhokama hilib chiqadi.

10. Davolash-profilaktika muassasalarining rahbariyati

klinik-patologoanatomik konferentsiyalarning materiallari,

xulosalari va takliflariga qarab, kasalxonalarning tibbiy

yordam ko’rsatish ishida xatolarga yo’l qo’ymaslik va bularni

bartaraf etish yuzasidan chora-tadbirlarni ishlab chiqadi va

amalga oshirib boradi.

3. Davolash-nazorat komissiyalari