O’simliklar geografiyasi fanidan o’quv – uslubiy majmua

Chala cho’l kichik zonasi. Chala cho`lni aloxida kichik zona sifatida birinchi marta 1903 yilda B. A. Kellyer tasvirlagan. U Volgogradning jayubiy qismi va Krasnoarmeysk atro . fidagi yerlarni o`rganib, bu yerlarniyg o`ziga xos tuproq va o`simliklarga zga ekanligini ko`rsatdi. Chala cho`l kichik zonasi dasht va cho`l zonalari uchun xos bo`lgan xususiyatlarni o`zida mujassamlantirgan. MDH territoriyasida chala cho`l kichik zonasining chegarasi Volgograd, Saratov va Kuybishev oblastlarining janubidan boshlanadi, Aktyubinsk oblastiga kelib ancha janubga yo`naladi va Karaganda xamda Semipalatinsk oblastlari tomon davom etadi. Chalacho`lning janubiy chegarasi Gruziyadagi Tyerek daryosining janubrogidan boshlanadi. U Volga daryosining kuyi okimiga yaqin’ joylardan o`tib Emba daryosining o`rta okimi bo`ylab sharkka tomon davom etadi va BedpokDala, Orol dengizi xamda Balxash ko`lining shimolidan o`tib, Zaysan ko`li atrofida tugaydi. Chala cho`l kichik zonasi iklim sharoitining dasht zonasiga nisbatan ancha nokulayligi, chunonchi, temperaturaning tez o`zgaruvchanligi, teztez kuchli shamollarning esib turishi, yog’ingarchshshkning kamligi (200-250 mm), kishi sovuk va yozi issik bo`lishi bilan xaraktyerlanadi.
O’rtacha yillik temperatura Q4, Q5° ni tashkil qiladi. Baxorgi sovuk- salkin kunlar tezda yozgi issik- kuruk kunlar bilan almashinadi. yog’`in miqdoriga nisbatan buglanish 4-6 marta ortik bo`ladi. Shuning uchun bu yerda o`suvchi o`simliklar ksyerofillik xususiyatga ega. Tuproqi ko`ngir.


Cho’l zonasining o`simliklari. Cho`l o`simliklari dunyosi xam boshka zonalardagi o`simliklar kabi xilmaxil xayot sharoitlariga va o`ziga xos xususiyatlarga ega. Cho`l zonasi Yer sharining shimoliy va janubiy kengligida tarqalgan. Uning asosiy maydoni shimoliy yarim sharda joylashgan. Cho`l o`simliklarining xayoti, asosan, umumiklim sharoitiga, xususan namlik (suv) bilan ta'minlanish darajasiga boglik. Shuning uchun xam Yer sharidagi barcha cho`llarni o`ch kismga: tropik, o`rtana (mo`'tadil) va subtropik iklimli cho`llarga bo`lib o`rganiladi. Yer sharida eng katta tyerritoriyani tropik cho`llar tashkil qiladi. Subtropik va o`rtacha iklimli cho`llar esa ayrim katta matyeriklar orasida joylashgan bo`lib, kontynental iklimli yerlarni o`z ichiga oladi. Yer sharining turli rayonlarida asosan kuyidagi cho`llarni: O`rta Osiyo cho`llari, Afrika saxrosi (cho`li) va Nabib cho’li, Arabiston saxrosi, Markaziy Osiyo cho`li, Avstraliya cho`li, Janubiy Amerika (Atakama) cho`li, Shimoliy Amerika cho`lini ko`rsatish mumkin. O`simliklar xayoti uchun suvning yetarli emasligi, yog’ingarchilikning yilning fasllari davomida bir tekisda taksimlanmasligi, buglanishning yog’ingarchilik miqdoridan bir necha marta ortikligi, xavo nisbiy namligining pastligi, temperaturaning yuqori bo`lishi, kuyosh nurining kuchli ta'sir etishi, tuprokning sho`rlanganligi, tuprok yuza katlamining oson ko`chuvchanligi barcha cho`llar uchun xaraktyerlidir.
Cho’l zonasida o`suvchi o`simliklar ksyerofillik xususiyatiga ega. Noqulay cho`l sharoitida yashagan o`simliklarning anatomik va morfologik tuzilishi shu sharoitda yashashga moslashadi. Cho`l zonasi kanchalik nokulay bo`lmasin, u yerda o`sadigan o`simlik turlari xilmaxil Truppa vakillaridan tashkil topgan. Cho`l zonasida o`sadigan gulli o`eimliklar sonining o`zi bir necha ming turdan ortik.