Osiriga chidamliligi (pestisid, gerbisid, defoliant va desikantlar).
Tayanch soizchalar, radioaktiv moddalar, uran, izotoplar, populyasiya, nuqlein kislotalar, fermentlar, membrana lipidlari, pestisid, gerbisid, defoliant, desikant, mitoz, simazin, ingibitor, detoksikasiya, defolyasiya, gigroskopik, desikasiY. Fan-texnika va xalq xozaro taliq bolib bormoqda. Shulardan biri tabiiy muhitning zararli gazlar, radioaktiv moddalar va zaharli ximikatlar bilan ifloslanish va ularning oldini olish muammosidir.
Osiriga chidamliligi.
Sanoat, transport va boshqa ishlab chiqarish jarayonlarining faoliyati natijasida atmosferaga juda koshilmoqda. Bularga gazsimon birikmalar: oltingugurt (SO2), azot oksidlari (NO, NO2), is gazi (CO), ftorli birikmalar va boshqalarni kolari ham ajralib turadi.
Sanoati yaxshi taraqqiy etgan mamlakatlarda atmosfera havosi ifloslanishining 52,6% transport faoliyatiga, 18,1% isitish tizimlariga, 17,9% sanoat chiqindilariga, 1,9-9,5 % chiqindilarni kuydirish va boshqa jarayonlarga tori keladi. osir etish qobiliyati asosida, bu gazlarni quyidagi tartibda joylashtirish mumkin:
1) F2.>Ce2 >SO2>NO>CO>CO2 yoki 2) Ce2>SO2>NN3>HCN>H2S (V.V.Polevoy 1989).
Gazlar tasimliklarning oglib, ular ogqimalariga opchilik izlanishlarning korlik va qurgsimliklar gazlar taladi.
Atmosferaning nordon gazlar bilan ifloslanishi kogkalamzorlar hosil qilish jarayoniga ilmiy yondoshish, yasiriga chidamli osimliklar atmosfera havosini tozalash qurbiga ega boz navbatida osiriga chidamliligini oshirish usullaridan foydalanish ham mumkin. Bularga: urugsimliklarning mineral oziqlanish jarayonlarini mominlashni tori yolarni ekishdan oldin sulfat va xlorid kislotalarning suyuq eritmasida ivitish ham osimliklarning radiasiya tatibor berilmoqda.
Yer shari maiy radioaktivlik natijasida hosil bo 235, toriy-232, kaliy-40, uglerod-14 va boshqalar planetamizda malib, vaqt ozgarib turadi. Ularning ayrim yemirilish davri juda uzoq muddatga teng bo232 ning yarim yemirilish davri 14,4 mlrd. yilga teng.
Yerda radioaktiv elementlarning parchalanishi natijasida tuproqda, suv va havoda tabiiy radioaktivlik vujudga keladi. Tarkibida kaliy, uran, toriy va boshqa radioaktiv izotoplar botariladi va vaqt osiri kolib, molekulalardan to organizm va hatto populyasiya xarakteriga ega bosiri tirik organizmlar uchun xavfli. Bu nurlar toridan-tori molekulalarni yemiradi. Hujayralarning membranalari, organoidlar va ayniqsa nuklein kislotalar, fermentlar va membrana lipidlarini kuchli zararlantiradi.
Osiriga chidamliligi.
Osiridan himoyalash tizimi ham dolzarb muammo boxenos- begona va biotos- hayot, hanosini bildiradi. Bularga kishilarning xogerbisidlar, defoliantlar, desikantlar va boshqalar kiradi.
Zaharli ximikatlar tuproq, suv va havoda tosimliklar dunyosi atmosferani tozalashda ishtirok etadi. Shuning uchun ham ksenobiotiklarning biologik tasimliklar tanasida detoksikasiyalanish mexanizmlarini osir etish doirasi va normalari asosida metabolitik, ingibitorlik va nobud borganish va ulardan foydalanish mumkin.
Gerbisidlar. Gerbisidlar osishini totlarga qarshi kurashda ishlatiladi. Ular kimyoviy moddalarning xilma-xil gruppalariga mansub bolinadi. Osir etuvchilar va tanlab talinadi.
Kosir kolib, faqat malgan oldiradi. Gerbisidlarning tallash usullariga va konsentrasiyasiga ham bogladi. Masalan, bitta gerbisidning osir etsa, uning konsentrasiyasi ortib borishi bilan yoppasiga taxori ekilgan dalalarda begona osimliklarga asosan ildiz orqali osir oxorining hujayra tarkibida mavjud boxoriga taotlarga qarshi kotlarning fotosintez va nafas olish jarayonlarining osir etadi.
Umuman, hozirgi vaqtda qishloq xotlarga qarshi kurash maqsadida foydalanish mumkin boiy ingibitorlar gruppasiga okib yuboradigan defoliantlar va ollanilib kelmoqda, Chunki hosilni yiglgan ehtiyojini oshiradi. Defoliasiya gzaning barg bandida ajratuvchi qatlam hosil qiladi va barglarning tezda tominlaydi. Bundan tashqari defoliasiya kokilish sabablarini tushuntiruvchi auksin ra agar toproq toladi va ular tol bilan barglar tarkibidagi etilen miqdori koiy tuqilishini tezlashtirish mumkin.
Hozirgi vaqtda gza bargini sunkish uchun magniy xlorat Mg(CIO3)2 . 6H2O kolib, oop yillar davomida ishlatilib kelingan gerbisid-butifos hozir ishlatilmaydi, Chunki tabiatni kuchli zaharlovchi asoratga ega.
Qand lavlagi, kartoshka kabi oib-terib olish uchun desikasiyadan foydalaniladi. Bunda xlorat magniyning yuqoriroq konsentrasiyali eritmasi ishlatiladi. Yagsimliklardan yuqori va sifatli hosilni mashinalar yordamida yigjayev J.X. Ojayev J.X Osimliklar fiziologiyasi va mikrobiologiya asoslari Toshkent 1995., 360-b.