Основы пакета

 
410
insondan iborat bo‗ladi, buzg‗unchi bo‗lib kimdir siz bo‗lmaganingizda 
kompyuteringizdan foydalangan inson bo‗lishi mumkin. 
Axborotlarni shifrlashni eng ko‗p tarqalgan standart simmetrik algoritmi 
DES
(Data Encryption Standard). DES algoritmining kriptochidamligini oshirish 
uchun ba‘zida uning kuchaytirilgan varianti ishlatiladi, uni ―uchtali DES algoritmi‖ 
deb ataladi, u ikkita turli kalitlarni ishlatib uch martali shifrlashni o‗z ichiga oladi. 
Simmetrik algoritmlarda asosiy muammo kalitlardadir. Birinchidan, ko‗p 
simmetrik algoritmlarning kriptochidamligi kalit sifatiga bog‗liq, bu esa kalitlarni 
hosil qilish xizmatiga yuqori talab qo‗yadi. Ikkinchidan, sirli yozishmalarning 
ikkinchi qatnashchisiga kalitni uzatuvchi kanalning ishonchli bo‗lishi juda ham 
muhim. n abonentli tizimda ―har biri har biri bilan‖ tamoyilida sirli axborotlar 
bilan almashishni xohlovchilarga n
kalitlar ta‘lab etiladi, ular hosil 
qilinishi kerak va ishonchli ravishda taqsimlanishi kerak. Yaʻni kalitlar soni 
abonentlar sonining kvadratiga proporsionaldir, abonetlar soni ko‗p bo‗lganda 
masala juda ham murakkablashib ketadi. Bu muammoni ochiq kalitlarni ishlatishga 
mo‗ljallangan nosimmetrik algoritmlar hal qiladilar. 
6.4-rasm. 
Simmetrik shifrlash modeli.
 
Buzg‗unchi 
Jо‗natuvchi 
Shifrlash 
Shifrdan chiqarish 
Qabul qiluvchi 
Y=F
K
(X
) 
X=F
K
(Y
) 
X- dastlabki 
matn 
Y- shifrlangan 
matn 
X- shifrdan 
chiqarilgan matn 
Y 
Х 
Х 
F- shifrlash/shifrdan chiqarish algoritmi, K- sirli kalit 

---

 
411
 
Ochiq kalitli kriptosxema
modelida ham shuningdek uchta qatnashchi: 
jo‗natuvchi, qabul qiluvchi, buzg‗unchi (6.5-rasm). Jo‗natuvchining masalasi ochiq 
axborot kanali bo‗yicha himoyalangan ko‗rinishda qandaydir xabarni jo‗natishdan 
iborat. Qabul qiluvchi o‗z tomonida ikki kalitni hosil qiladi: ochiq 
YE 
va yopiq 
D
. 
Yopiq kalit 
D 
(yana ko‗pincha shaxsiy kalit ham deb ataladi) ni abonent 
himoyalangan joyda saqlashi kerak, ochiq 
YE
kalitni esa kim bilan ximoyalangan 
munosabatlarni quvvatlamoqchi bo‗lganlarning xammaga berishi mumkun. Ochiq 
kalit ma‘tinni shifrlash uchun ishlatiladi, ammo shifrdan chiqarish uchun esa faqat 
yopiq kalitdan foydalaniladi. Shuning uchun ochiq kalit 
ximoyalanmagan
ko‗rinishda jo‗natuvchiga uzatiladi. Jo‗natuvchi qabul qiluvchining ochiq kalitni 
qo‗llab 
X
xabarni shifrlaydi va uni qabul qiluvchiga uzatadi. Qabul qiluvchi 
o‗zining 
D 
yopiq kaliti bilan xabarni shifrdan chiqaradi. 
Ayonki, sonlar, ulardan biri matnni shifrlash uchun ishlatiladi, boshqasidan 
esa shifrdan chiqarish uchun foydalaniladi, ular bir-biriga bog‗liq bo‗lmasligi 
mumkin emas, demak, ochiq kalit bo‗yicha yopiq kalitni hisoblab topish 
imkoniyati mavjud. Bu haqiqatda shunday, biroq hisoblashlar uchun juda ham ko‗p 
vaqt talab etiladi. 
Ochiq va yopiq kalitlar o‗rtasida aloqa mavjud ekanligini quyidagi misol 
orqali tushuntirishga harakat qilamiz. 

---