Oybek rashidov o‘zbekistonda arxiv ishi tarixi toshkent – 2019

 
 
Qoraqolpog‘iston Respublikasi Markaziy Davlat arxivi R-193 fondida 3500ga 
yaqin yig‘ma jild saqlanmoqda. Ushbu yig‘majilddagi hujjatlarning eng qadimiysi 
1932-yildan to 2017-yilgacha bo‘lgan materiallar hisoblanadi. Bu fond hujjatlari 
qoraqalpoq va o‘zbek xalqlari tarixi haqida ma’lumot beruvchi qimmatli manba 
sanaladi. Shuningdek, arxivda saqlanayotgan o‘ta qimmatli fondlardan 12-fondda 
saqlanayotgan “Amudaryo bo‘limi ishchi, dehqon, soldatlar soveti deputatlari” ham 
juda muhim ahamiyatga ega. Bu fond 4 ta opisdan iborat bo‘lib, ular har biri turli
yillarni o‘z ichiga oladi. Mazkur fonddagi mavjud hujjatlarni tahlil qiladigan 
bo‘lsak, 1-opisda 40 ta yig‘majild mavjud bo‘lib, unda 1915-yildan 1921-yilgacha 

---

146 
bo‘lgan, ishchi, dehqon, soldatlar soveti deputatlarining yig‘ilishlar, qarorlar va turli 
masalalar haqida qimmatli ma’lumot beriladi. SHu bilan birgalikda
bolsheviklarning ushbu hududga kirib kelishiga oid ma’lumotlar keltiriladi.Ushbu 
hujjatlarda markazi hozirgi To‘rtko‘l shahri bo‘lgan Amudaryo bo‘limida 
bolsheviklarning bosqinchilik harakatlari, shu erdan turib Xiva xonligiga qarshi 
tashviqot olib borishi va harbiylarni to‘plab xonlik hududiga bostirib kirish
harakatlari alohida o‘rin olgan. 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi MDA 12-fond 2-opisida esa, 470 ta yig‘majild 
mavjud bo‘lib, bu hujjatlarda 1921-1926-yilgacha bo‘lgan Amudaryo bo‘limi 
haqidagi ma’lumotlar keltiriladi. Bu ma’lumotlarda dastlab bolshevikla tomonidan 
qo‘llab-quvvatlangan “YOsh xivaliklar” faoliyati, xon hokimiyati tugatilganidan 
so‘ng XXSR ning tuzilishi,milliy hududiy chegaralanishga bo‘lgan harakatlar va 
dastlabki er-suv islohoti haqidagi qimmatlli ma’lumotlar saqlanadi. Shu fondda Xiva 
xonligini tugatishda qanday harakatlar olib borilganligi, bolsheviklar tomonidan 
mahaliy aholining qiynalishi, bu erga ham ko‘chirib keltirish siyosatini olib 
borilganligi haqida ma’lumotlarni olishimiz mumkin bo‘ladi. Mazkur fondning 3-
opisida esa 1925-yildan to 1932-yilgacha bo‘lgan voqealar yoritilgan. 
Qoraqalpog‘iston MDA 649 ta yig‘majildni birlashtirgan 203-fondda 
“Qoraqalpog‘iston ASSR Kompartiyasi”ga tegishli hujjatlar saqlanadi. Bu hujjatlar 
davlat boshqaruviga oid buyruq va qarorlardan iborat. 462-fonddan boshlab asosan 
mustaqillik davri hujjatlarini ko‘rishimiz mumkin. 462-fondda Qoraqalpog‘iston
Respublikasidagi siyosiy partiyalarning yig‘ilishlari va tadbirlari, respublikada 
mavjud bo‘lgan banklar, sud organlari, prokratura, ichki ishlar, moliya 
tashkilotlariga tegishli bo‘lgan hujjatlar mavjud. 
506-fondda 1990-2008-yillgacha bo‘lgan davrdagi qimmatli hujjatlar 
saqlanadi. Bu fondda 195 ta yig‘majild mavjud bo‘lib, unda O‘zbekiston 
Respublikasi “O‘zarxiv” agentligi chiqargan qaror, nizomlarni va shular asosida 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Markaziy Davlat Arxivi tomonidan yuqoridagi 
qarorlar ijrosini bajarilishi yuzasidan ko‘rsatmalar keltirilgan. SHuningdek, 
Qoraqalpog‘iston Respublikasida mavjud bo‘lgan jamoat birlashmalari, korxona va 

---

147 
tashkilotlar, oliygoh va umumiy o‘rta ta’lim tizimiga tegishli bo‘lgan hujjatlarni 
ko‘rishimiz mumkin. 555-fondda esa “Qoraqalpog‘iston Respublikasi Komolot 
yoshlar tashkilotining fondiga” teshigli bo‘lgan 135 ta yig‘majild saqlanadi. 
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Markaziy Davlat arxivi Qoraqalpog‘iston 
Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi o‘rinbosari X.Abdurahmonovning 2005-yil 
17-may oyidagi 08/96-sonli qarori asosida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Xalq 
Demokratik Partiyasi binosi (Nukus shahri, A.Shamurotova ko‘chasi, 93 A uy) ga 
ko‘chib o‘tgan.