Öyrənilməsinə Dair Ş.İ. Xasayeva*, E. F. Hüseynov
Yüklə 107,83 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
АМЕА-nın Xəbərləri (biologiya və tibb elmləri), cild 70, №2, səh. 68-74 (2015)
68 Ağstafa Rayonu Ərazisində Hörümçəklərinin (Arachnida, Araneae) Öyrənilməsinə Dair Ş.İ. Xasayeva*, E.F. Hüseynov AMEA Zoologiya İnstitutu, A.Abasov küç., 1128 döngə, 504 məhəllə, Bakı AZ1073, Azərbaycan; *E-mail: Shafa_Xasayeva@mail.ru, Apsheron@list.ru Məqalədə 2012-2014-cü illərdə Ağstafa rayonu ərazisində aparılmış tədqiqatların nəticələri veril- mişdir. Toplanılmış araxnoloji nümunələrin tədqiqi zamanı 11 fəsiləyə aid 24 növ hörümçək aşkar edilmişdir. Bunlardan iki növ (Clubiona frutetorum, L.Koch, 1867; Monaeses israeliensis Levy, 1973) Qafqaz faunası üçün, 8 cins (Arctosa C.L. Koch, 1847; Parasteatoda Archer, 1946; Pachygnatha Sundevall, 1823; Enoplognatha Pavesi, 1880; Crustulina Menge, 1868; Asagena Sundevall, 1833; Heriaeus Simon, 1875; Tmarus Simon, 1875) və 13 növ [Neriene clathrata (Sundevall, 1830); Philodromus dispar (Walckenaer, 1826); Thanatus imbecillus L. Koch, 1878; Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1775; Arctosa tbilisiensis Mcheidze, 1946; Pardosa agrestis (Westring, 1861); Crustulina sticta (O. P.-Cambridge, 1861); Pachygnatha degeeri Sundevall, 1830; Parasteatoda lunata (Clerck, 1757); Enoplognatha quadripunctata (Simon, 1884 ); Asagena phalerata (Panzer, 1801); Heriaeus sp.; Tmarus horvathi Kulczynski, 1895] isə Gəncə-Qazax bölgəsi üçün ilk dəfə qeyd olunur. Açar sözlər: Hörümçək, Gəncə-Qazax bölgəsi, fauna, yeni növlər GİRİŞ
Gəncə-Qazax bölgəsinə daxil olan Ağstafa ra- yonu Respublikanın şimal-qərb hissəsində, Böyük Qafqazın ətəkləri, Kiçik Qafqazla Qabırrı yaylası arasında, Gəncə-Qazax maili düzənliyində və Cey- rançöl öndağlığında yerləşir. Səthi əsasən düzən- likdir (Gəncə, Qazax və Qarayazı düzləri). Cənub- qərb, şimal və şimal-şərq hissələri (Yaylacıq sils- iləsi, Çobandağ silsiləsi) alçaq dağlıqdır. Şərq his- səsi Ceyrançöl düzüdür. Ən yüksək zirvəsi 1038 m olub rayonun cənub hissəsindədir. Öz başlan- ğıclarını Kiçik Qafqaz dağlarından götürən Ağstafa və Həsənsu çaylarının aşağı axınları və həmçinin Kür çayı rayonun ərazisindən keçir. İqlimi mülayim isti, quru subtropikdir. Qışı quraq keçir. Əsasən dağ şabalıdı, dağ boz-qəhvəyi, şabalıdı, açıq şabalıdı dağ-meşə torpaqları yayılmışdır. Yovşanlı-şoran- otlu yarımsəhra və çöl bitkiləri, Kür çayı sahilində Tuqay meşələri vardır (Məmmədov, 2007) . Gəncə-Qazax bölgəsinin hörümçəklərinin öy- rənilmə tarixinə nəzər saldıqda aydın oldu ki, in- diyə qədər bölgədə müntəzəm olaraq geniş elmi tədqiqat işi aparılmamışdır və müxtəlif müəlliflər tərəfindən 21 fəsiləyə aid 85 hörümçək növü qeyd edilmişdir (Schmidt, 1895; Харитонов, 1936). Bunlardan 4 fəsiləyə (Theridiidae, Zodariidae, Tho- misidae, Oxyopidae) aid 5 növ (Theridion impres- sum, Oxyopes heterophtalmus, Oxyopes lineatus, Zodarion thoni, Thomisus albus, Thomisus onustus) Kulczysky tərəfindən Ağstafada qeyd olunub (Kulczynsky, 1895).
Material 2012-2014-cü illərdə Ağstafa rayonu- nun ətraf kənd və qəsəbələrinin ərazisindən toplan- mışdır. 100-ə yaxın araxnoloji nümunə götürül- müşdür. Tədqiqat zamanı materialın yığılması ümu- mi qəbul olunmuş metodika ilə - vizual axtarma və əl (manual) ilə toplama yolu ilə aparılmışdır. Hö- rümçəklər yaşaya bilən bütün yerlər diqqətlə nəzər- dən keçirilmişdir. Bundan başqa nümunələrin top- lanmasında çətir, entomoloji tor, eksqauster, tələlər- dən, botrobiont hörümçəklərin yuvalardan çıxarıl- ması və s. üsullardan istifadə olunmuşdur. Bütün tapılan materiallar 75%-li etil spirtində fiksasiya edilib, etiketlənmişdir. Materialın təyin edilməsi NİKON SMZ 1270 mikroskopu vasitəsilə yetkin fərdlər üzrə aparılmışdır. Növlərin təyin olunması sistematikası əsasən Avropanın hörümçəklər faunası vasitəsilə, dünyada yayılması isə Platnikin dünyanın hörümçəkləri kataloquna əsaslanaraq verilmişdir (http://www.araneae.unibe.ch; http://research.amnh. org/iz/spiders/catalog_15.0/index.html).
2012-ci ildən başlayaraq Ağstafa rayonu ərazi- sində tədqiqat işləri aparırıq. Rayonun ətraf kənd və qəsəbələrinin ərazisindən topladığımız araxnoloji materialların tədqiqi zamanı 11 fəsiləyə aid 24 növ hörümçək aşkar edilmişdir. Bunlardan iki növ (Clu- biona frutetorum, L.Koch, 1867; Monaeses isra- eliensis Levy, 1973) isə Qafqaz faunası üçün, 8 cins (Arctosa C.L.Koch, 1847; Parasteatoda Archer, Ağstafa Rayonunun Hörümçəklərinin 69
1946; Pachygnatha Sundevall, 1823; Enoplognatha Pavesi, 1880; Crustulina Menge, 1868; Asage- na Sundevall, 1833; Heriaeus Simon, 1875; Tmarus Simon, 1875) və 13 növ [Neriene clathrata (Sunde- vall, 1830); Philodromus dispar (Walckenaer, 1826);
ze, 1946; Pardosa agrestis (Westring, 1861); Crus- tulina sticta (O. P.-Cambridge, 1861); Pachygnatha degeeri Sundevall, 1830; Parasteatoda luna- ta (Clerck, 1757); Enoplognatha quadripunctata (Si- mon, 1884); Asagena phalerata (Panzer, 1801); Heriaeus sp.; Tmarus horvathi Kulczynski, 1895] isə Gəncə-Qazax bölgəsi üçün ilk dəfə qeyd olunur. Həmin növlər aşağıdakılardır:
Cins: Mangora O. P.-Cambridge, 1889 Növ: Mangora acalypha (Walckenaer, 1802) Material: 2♀♀,1 juv., Ağstafa, Poylu kəndi, 20.05.2012, N.Sneqovaya; 1♂, Ağstafa, S.Vurğun qəsəbəsi, 09.05.2013, Ş.Xasayeva.
yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Muğan düzündə, Lənkəran təbii vilayətində, İsma- yıllıda və Şərurda qeyd olunub. (Вержбицкий, 1902; Xаритонов, 1936; Дунин, 1984; Дунин, 1989; Мамедов, 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004).
luğunda olurlar. İsti ərazilərdə qısa bitkilərin, otla- rın üzərində tapılır. Hər iki cinsin yetkin fərdlərinə may-iyun aylarında rast gəlinir.
N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Qafqaz faunası üçün yeni növdür. Dünyada yayılması: Avropadan Mərkəzi Asiyaya qədər yayılıb. Qeyd: Bu növə çəmənliklərdə, kolluqlarda, şitillə- rin və qısa boylu bitkilərin arasında rast gəlinir. Erkək fərdin bədəni 4-7 mm uzunluğunda olur.
Cins: Neriene Blackwall, 1833 Növ: Neriene clathrata (Sundevall, 1830) Material: 2♂♂, Ağstafa, 28.04.2014, Ş.Xasayeva. Azərbaycanda yayılması: Xaçmaz, Şamaxı, Lən- kəran və Muğan düzündə qeyd olunub (Tanase- vitch, 1987; Дунин, Мамедов, 1992). Gəncə-Qa- zax bölgəsi üçün yeni növdür. Dünyada yayılması: Bu növ açıq, geniş ərazilərdə, otların, kolların arasında, bataqlıqlarda, meşədə, bağlarda alçaq boylu bitkilərin üzərində yaşayır. Hər iki cinsin yetkin fərdlərinə il boyu hər yerdə rast gəlmək olur. Lakin, yaz, yay və payızda daha çox tapılır. Dişilərin bədəni 3,0-5,5 mm, erkəklə- rinki isə 3,6-4,8 mm uzunluqda olur.
hissəsində, Lənkəran təbii vilayətində və Şahbuzda qeyd olunub (Дунин,1989; Guseinov, 1999; Maru- sik et al., 2004). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni növdür.
qədər yayılıb. Qeyd: Dişilərin bədəni 4-5 mm uzunluğunda, tünd qəhvəyi və ya qara rənglidir. Erkəklərinki isə parıl- tılıdır, ölçüsü 7-8 mm-dir. Əsasən ağac və kolların üzərində rast gəlinən bu növ tor toxumur, qidasını aktiv şəkildə ovlayır.
Növ: Thanatus imbecillus L. Koch, 1878 Material: 1♀, Ağstafa, Poylu kəndi, 20.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Abşeron yarımadasında, Muğan düzündə, Lənkəran təbii vilayətində, Şərur və Şahbuzda qeyd olunub (Дунин, 1984; Дунин, Мамедов, 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni növdür. Dünyada yayılması: Bolqariyadan Mərkəzi Asiyaya qədər yayılıb. Qeyd: Bu növ quru və qumlu ərazilərdə,daşların al- tında, torpağın səthində, sıx və ya seyrək bitkilərin arasında tapılır. Bədəni boz rənglidir və 7 mm uzunluğundadır. Yetkin fərd erkən yazdan aprelin axırınadək rast gəlmək olur. Bu növ tor qurmur. Öz qidasını pusquda duraraq aktiv şəkildə ovlayır. Əsa- sən arılarla, kəpənəklərlə, ağcaqanad, böcək və di- gər buğumayaqlılarla qidalanır.
20.05.2012, N.Sneqovaya; Azərbaycanda yayılması: Gəncədə, Şəki-Zaqatala bölgəsində, Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqa- zın cənub hissəsində, Muğan düzündə və Lənkəran təbii vilayətində qeyd olunub (Xаритонов, 1936; Атакишиев, 1969; Дунин, 1984; Дунин, 1989; Дунин, Мамедов, 1992; Guseinov, 1999). Dünyada yayılması: Holarktik növdür. Xasayeva və Hüseynov 70
Qeyd: Bu növə müxtəlif ərazilərdə rast gəlinir: quru və ya nəmli otların arasında, günəşli yerlərdə, qumların arasında, bitkilərin üzərində və s. Bədəni açıq və ya tünd sarı rəngdə olur. Erkəklər 5-7.5 mm, dişilər 6.5-11.5 mm uzunluqda olur.
Cins: Pholcus Walckenaer, 1805 Növ: Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1775) Material: 1♂, 1♀, Ağstafa, 12.12.2013, Ş.Xasaye- va. Azərbaycanda yayılması: Şəki-Zaqatala bölgəsin- də, Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində və Lənkəran təbii vilayətində qeyd olunub.Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni növdür. (Атакишиев, 1969; Дунин, 1984; Дунин, 1989; Guseinov, 1999). Dünyada yayılması: Kosmopolit növdür. Qeyd: Nazik və uzun ayaqları ilə diqqəti cəlb edən bu növ isti və rütubətli binalarda, anbarlarda, divar- ların küncündə dağınıq şəkildə tor qurur və öz torunda tərs şəkildə oturaraq ovunu gözləyir. O toru vasitəsilə öz ölçüsündən böyük böcək və digər onurğasızları ovlayır. Tora toxunduqda hörümçək və tor şiddətli titrəyir. Erkəklər 7-10 mm, dişilər 7- 8 mm uzunluqda olur. Fəsilə: Oxyopidae Thorell, 1870 Cins: Oxyopes Latreille, 1804 Növ: Oxyopes heterophtalmus (Latreille, 1804) Material: 10♂♂, 12♀♀, Ağstafa, Poylu kəndi, 19.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Ağstafa, Qusar, Gəncə, Abşeron yarımadası, Lənkəran təbii vilayəti və İsmayıllıda qeyd olunub (Kulczynsky, 1895; Верж- бицкий, 1902; Xаритонов, 1936, Дунин, 1984; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003)..
rast gəlinir. Bitkilərin arasında gəzərək öz qidasını ovlayır. Bədəni tünd qəhvəyi rəngdədir. Ayaqları qaradır, üzərində açıq rəngli tüklər və tikancıklar var. Uzunluğu 5-7 mm olur.
Material: 1 juv., Ağstafa, Poylu kəndi, 19.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Ağstafa, Naxçıvan, Qu- sar, Abşeron yarımadası, Böyük Qafqazın cənub hissəsi, Muğan düzü, Lənkəran təbii vilayəti və İsmayıllıda qeyd olunub (Kulczynsky, 1895; Schmidt, 1895 Вержбицкий, 1902; Дунин, 1984; Дунин,1989; Дунин, Мамедов, 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003).
kilərin üzərində rast gəlinir. Gün ərzində aktiv olur, xüsusilə də günəşli günlərdə yarpaq və otların arasında fəal hərəkət edir. Bu öv öz qidasını toru ilə ovlamır. O pusquda duraraq həşərat və digər kiçik onurğasız heyvanları gözləyir. Onun görmə qabiliy- yəti çox yaxşı olmasa da öz qidasını 10 sm məsafə- dən aşkar edir. Ovunu tapan kimi uzun ayaqları ilə sürətlə qaçaraq onun üzərinə tullanır və zəhərli dişləri (xeliser) ilə onu sancıb iflic edərək öldürür. Onun zəhəri iri heyvanlar və insan üçün təhlükəli deyil. Dişilər 6-6.5 mm, erkəklər 4-5 mm uzunlu- ğunda olur.
Cins: Arctosa C. L. Koch, 1847 Növ: Arctosa tbilisiensis Mcheidze, 1946 Material: 2♀♀, Ağstafa, Tatlı kəndi, 29.04.2014, Ş.Xasayeva; 2♀♀, Ağstafa, 09.05.2014, Ş.Xasa- yeva.
Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Muğan düzündə, Lənkəran təbii vilayətində, İsmayıllıda və Şərurda qeyd olunub (Дунин, 1984; Дунин, 1989; Дунин, Мамедов, 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir.
Gürcüstanda yayılıb. Qeyd: Erkəklərin bədəni 3.92-4.34 mm, dişilərinki isə 6.35-6.68 mm uzunluğunda olur. İlin bütün fəsillərində rast gəlinir.
Növ: Pardosa agrestis (Westring, 1861) Material: 1♂, Ağstafa, Aşağı Kəsəmən kəndi. 09.05.2014, Ş.Xasayeva. Azərbaycanda yayılması: Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Muğan düzündə və Lənkəran təbii vilayətində qeyd olunub (Дунин, 1984; Дунин, 1989; Дунин, Мамедов, 1992; Guseinov, 1999). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni növdür. Dünyada yayılması: Palearktik novdür. Qeyd: Bu növə müxtəlif ərazilərdə, açıq, quru sahələrdə, qayalıqlarda, meşələrdə, dağlarda,seyrək bitkilərin arasında, gilli torpaqlarda, sahilə yaxın ərazilərdə, bəzən rütubətli və ya bataqlıq ərazilərdə rast gəlinir. Dişilər 6-9 mm, erkəklər 4.5-7 mm uzunluğunda olur.
04.05.2014, Ş.Xasayeva. Azərbaycanda yayılması: Gəncədə, Böyük Qafqa- zın cənub hissəsində və Lənkəran təbii vilayətində qeyd olunub (Xаритонов, 1936; Дунин, 1989; Guseinov, 1999). Ağstafa Rayonunun Hörümçəklərinin 71
Dünyada yayılması: Holarktik növdür. Qeyd: Növə daşların, qayaların və sıx bitkilərin altında rast gəlinir. Hər iki cinsin yetkin fərdlərini mart ayından dekabra qədər tapmaq olur. Erkək- lərin bədəni 7-9.5 mm, dişilərinki isə 8-14 mm uzunluğunda olur.
05.05.2014, Ş.Xasayeva. Azərbaycanda yayılması: Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Muğan düzündə, Lənkəran təbii vilayətində və Şahbuzda qeyd olu- nub (Дунин, 1984; Дунин, 1989; Дунин, Маме- дов, 1992; Guseinov, 1999; Marusik et al., 2004). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir. Dünyada yayılması: Palearktik növdür. Qeyd: Bu növ meşələrdə, otların və digər bitkilərin arasında yaşayır.Yetkin fərdlərə yayın ortasından qışın birinci yarısına qədər rast gəlinir. Erkəklər 2-4 mm, dişilər 2-4.5 mm uzunluqda olur.
N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Şərur, Abşeron, Xızı, Qobustan, Qusar, Lerik, Lənkəran və Siyəzəndə qeyd olunub (Huseynov, Marusik, 2008; Hüseynov və b., 2003). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir. Dünyada yayılması: Aralıq dənizindən Azərbay- cana qədər yayılıb. Qeyd: Adətən quru ərazilərdə yaşayır. Daşların altında, meşələrdə, quru kolların arasında, daşlı dağ yamaclarında, qumların arasında rast gəlinir. Dişi- lərin bədəni 2.2-4.1 mm, erkəklərinki isə 1.8-3.8 mm uzunluğunda olur.
Növ: Crustulina sticta (O. P.-Cambridge, 1861) Material: 2♀♀, Ağstafa, 30.04.2014, Ş.Xasayeva Azərbaycanda yayılması: Muğan düzündə qeyd olunub (Дунин, Мамедов, 1992).Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir.
sında, rütubətli qumluqlarda, bataqlıqlarda yayılıb. Hər iki cinsin yetkin fərdlərinə may-iyun aylarında rast gəlinir. Dişilərə hətta oktaybra qədər rast gəl- mək olar. Dişilərin bədəni 2.8-3.5 mm, erkəklərinki isə 2.5 mm uzunluğunda olur. Cins: Parasteatoda Archer, 1946 Növ: Parasteatoda lunata (Clerck, 1757) Material: 1♀, Ağstafa, Poylu kəndi, 20.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Qusar, Şəki-Zaqatala bölgəsi, Böyük Qafqazın cənub hissəsi və Lənkəran təbii vilayətində qeyd olunub (Вержбицкий, 1902; Атакишиев, 1969; Дунин, 1989; Guseinov, 1999). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir.
kolların budaqları arasında rast gəlinir. Dişilərin bədəni 2.7-5.6 mm, erkəklərinki isə 2.7-5 mm uzunluğunda olur. Cins: Asagena Sundevall, 1833 Növ: Asagena phalerata (Panzer, 1801) Material: 4♂♂, Ağstafa, Dağ Kəsəmən kəndi, 09.05.2014, Ş.Xasayeva. Azərbaycanda yayılması: Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Lənkəran təbii vilayətində və İsmayıllıda qeyd olunub (Дунин, 1984; Дунин, 1989; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir.
rində və ya alçaq boylu bitkilərin üzərində, qumla- rın arasında tapılır. Yetkin erkəklərə may-sentyabr aylarında, dişilərə isə hətta oktyabr ayında rast gəlinir. Xarici görünüşünə görə qarışqaya oxşayır və adətən qarışqalarla birgə, bəzən isə qarışqa yuvalarında rast gəlinir. Tor qurmur. Lakin, qarış- qaları fəal şəkildə ovlayır. Dişilərin bədəni 4.5-5.7 mm, erkəklərinki isə 4.5-5 mm uzunluğunda olur.
20.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Cinsin 3 növü Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Muğan düzündə və Lənkəran təbii vilayətində qeyd olunub (Дунин, 1984; Дунин, 1989; Дунин, Ма- медов, 1992; Guseinov, 1999). Gəncə-Qazax böl- gəsi üçün yeni cinsdir. Dünyada yayılması: Cinsə daxil olan 25 növ Afrika, Avropa və Asiyada yayılmışdır. Qeyd: Xarici görünüşləri xərçəngi xatirlatdığına görə bu cinsin nümayəndələrinə xərçəng hörüm- çəklər də deyirlər. Bu hörümçəklərdə I-II yerimə ayaqları əvvəlcə yana, sonra isə önə doğru uzan- mışdır və III-IV cüt yerimə ayaqlarından daha uzundurlar. Pusquda duraraq öz qidalarını ovla- yırlar. Yaşadıqları yerin rənginə uyğunlaşdıqları üçün növlər müxtəlif rəngdədirlər. Növlərin əksə- riyyəti çiçəkli bitkilərin üzərində yaşayır.
Xasayeva və Hüseynov 72
Cins: Monaeses Thorell, 1869 Növ: Monaeses israeliensis Levy, 1973 Material: 1♂, 1♀, Ağstafa, 05.05.2014, Ş.Xasa- yeva. Azərbaycanda yayılması: Qafqaz faunası üçün yeni növdür. Dünyada yayılması: Yunanıstan, Türkiyə, İzrail, Mərkəzi Asiya. Qeyd: Sıx otların, alçaq boylu kənd təsərrüfatı bitkilərinin arasında rast gəlinir. Bu növ tor qurmur. Qidasını bitkilərin budaqları arasında pusquda durmaqla tutur. Erkəklər 6-7 mm, dişilər 8-9 mm uzunluqda olur.
Növ: Synema globosum (Fabricius, 1775) Material: 2♂♂, Ağstafa, 20.05.2012, N.Sneqo- vaya. Azərbaycanda yayılması: Qusar, Gəncə, Böyük Qafqazın cənub hissəsi, Lənkəran təbii vilayəti və İsmayıllıda qeyd olunub (Вержбицкий, 1902; Xа- ритонов, 1936; Дунин, 1989; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003).
budaqları üzərində, otların arasında rast gəlinir. Tor qurmur, öz qidasını pusquda duraraq ovlayır. Dişi 6-8 mm, erkək 3-4 mm uzunluğunda olur.
19.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Lənkəran təbii vila- yətində, Ağstafada, Qusarda, Gəncədə, Abşeron yarımadasında, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Muğan düzündə, İsmayıllıda və Şərurda qeyd olunub (Koch, 1878; Kulczynsky, 1895; Верж- бицкий, 1902; Xаритонов, 1936; Дунин, 1984; Дунин, 1989; Дунин, Мамедов, 1992; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004). Dünyada yayılması: Palearktik növdür Qeyd: Növə günəş radiasiyası çox olan isti və quru ərazilərdə, meşələrdə, yamaclarda, quru otların arasında rast gəlinir. Hər iki cinsin yetkin fərdlərinə may-iyun aylarında rast gəlinir. Dişilər iyun ayında yumurta kisələrini çiçəklərin üzərinə qoyurlar. Tor qurmur. Öz qidasını çiçəklərin üzərində pusquda duraraq ovlayır. O, ovunu güclü və uzun ön ayaq- ları ilə tutur. Qidasını əsasən milçəklər, böcəklər, kəpənəklər, arılar təşkil edir. Bu növün rəngi çox dəyişkəndir. Bir neçə gün ərzində aktiv rəng dəyişdirmə xüsusiyyətinə malikdir. Dişi 7-9,8 mm, erkək 2-3,6 mm uzunluğunda olur.
20.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Şamaxıda qeyd olunub (Logunov, 1992). Gəncə-Qazax bölgəsi üçün yeni cinsdir.
kolların yarpaq və budaqları arasında, otların üzə- rində rast gəlinir. Bu növ tor qurmur, qidasını ovla- yır. Mühitə uyğun rəngdəyişmə qabiliyyətinə ma- likdir. Xarici görünüşü xərçəngi xatırladır. I-II ye- rimə ayaqları III-IV yerimə ayaqlarından uzundur.
20.05.2012, N.Sneqovaya; 2♂♂, 6♀♀, Ağstafa, 19.05.2013, Ş.Xasayeva.
bölgəsində, Böyük Qafqazın cənub hissəsində, Mu- ğan düzündə, Lənkəran təbii vilayətində, İsmayıl- lıda və Şahbuzda qeyd olunub (Xaritonov, 1936; Атакишиев, 1969; Дунин, 1989; Дунин, Маме- дов, 1992; Guseinov, 1999; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004).
Asiyaya qədər və avropada yayılıb. Qeyd: Müxtəlif ərazilərdə - daşların altında, torpaq üzərində, qısa boylu bitkilərin üzərində, otların arasında, bəzən açıq ərazilərdə rast gəlinir. Hər iki cinsin yetkin fərdlərinə may-iyun aylarında, dişilərə hətta payızda da rast gəlinir.Dişilərin bədəni 6-8 mm, erkəklərinki isə 4-5 mm uzunluğunda olur. Bu növ tor toxumur. Öz qidasını ağac və çiçəklərin üzərində pusquda durmaqla tutur. Fəsilə: Uloboridae Thorell, 1869 Cins: Uloborus Latreille, 1806 Növ: Uloborus walckenaerius (Latreille, 1806) Material: Material: 1♀, Ağstafa, Poylu kəndi, 20.05.2012, N.Sneqovaya. Azərbaycanda yayılması: Gəncə, Xaçmaz, Saatlı, Lənkəran, Böyük Qafqazın cənub hissəsi, Muğan düzü, İsmayıllı və Şərurda qeyd olunub (Xарито- нов, 1936; Дунин, 1988; Дунин,1989; Дунин, Ма- медов, 1992; Hüseynov və b., 2003; Marusik et al., 2004). Dünyada yayılması: Palearktik növdür. Qeyd: Bu növ isti və açıq ərazilərdə, bitkilərin arasında diametri 13-18 sm olan üfüqi tor qurur. O yumurtalarla (70-100 ədəd) dolu olan baramasını torun kənarına bərkidir. Hər iki cinsin yetkin fərdlərinə yayın sonlarında rast gəlinir.Dişilərin bə- dəni 6-8 mm, erkəklərinki isə 4-5 mm uzunluqda olur. Bu fəsiləyə daxil olan növlərdə zəhər vəziləri olmur.Ona görə bu növ öz ovunu parçalayarq qida- lanır.
Ağstafa Rayonunun Hörümçəklərinin 73
NƏTİCƏLƏR 1) Araxnoloji nümunələrin tədqiqi zamanı 11 fəsi- ləyə aid 24 növ hörümçək aşkar edilmişdir. 2) 8 cins (Arctosa C.L.Koch, 1847; Parasteato- da Archer, 1946; Pachygnatha Sundevall, 1823; Enoplognatha Pavesi, 1880; Crustulina Menge, 1868; Asagena Sundevall, 1833; Heriaeus Simon, 1875; Tmarus Simon, 1875) və 13 növ [Neriene
1878; Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1775; Arc- tosa tbilisiensis Mcheidze, 1946; Pardosa agrestis (Westring, 1861); Crustulina sticta (O. P.-Cam- bridge, 1861); Pachygnatha degeeri Sundevall, 1830; Parasteatoda lunata (Clerck, 1757); Enop- lognatha quadripunctata (Simon, 1884 ); Asagena phalerata (Panzer, 1801); Heriaeus sp.; Tmarus horvathi Kulczynski, 1895] Gəncə-Qazax bölgəsi üçün ilk dəfə qeyd olunub. 3) 2 (Clubiona frutetorum, L.Koch, 1867; Mona-
üçün ilk dəfə qeyd olunub.
Hüseynov E.F., Əliyev X.Ə., Sneqovaya N.Y. (2003) İsmayıllı qoruğunun hörümçəklər faunası- nın öyrənilməsinə dair. Azərbaycan Zooloqlar cə-
195. Məmmədov Q. (2007) Azərbaycanın torpaq ehti- yatlarından səmərəli istifadənin sosial-iqtisadi və ekoloji əsaslar. Bakı: Elm, s. 222-293.
медоносной пчелы. Уч. зап. Казанск. вет. ин- та., 105: 317-323. Вержбицкий Э. (1902) О пауках Кавказского края. Зап. Киевск. общ. естествоисп., 17 (вып. 2): с. 461-504. Дунин П.М. (1984) Фауна и экология пауков (Aranei) Апшеронского полуострова (Азербай- джанская ССР). Фауна и экол. паукообразных, Пермь: Пермск. ун-т., с. 45-60. Дунин П.М. (1988) Пауки (Aranei) ) юго-вос- точной части Большого Кавказа (в пределах Азербайджанской ССР). Автореф. дис…. канд. биол. н. Л.:ЛГУ, 16 с. Дунин П.М. (1989). Фаунa и высотное распре- деление пауков (Arachnida, Aranei) Азербай- джанской части южного макросклона Боль- шого Кавказа. Фауна и экол. пауков и скорпио- нов: Арахнол. сб. М.: Наука., с. 31-39. Дунин П.М., Мамедов А.А. (1992) Пауки хлоп- ковых полей юго-восточной части Азербай- джана. Бюл. Моск. общ-ва испыт. природы,
русских пауков. Уч. зап. Пермск. ун-та, 2 (вып. 1): 167-225. Guseinov E.F. (1999) Spiders of Lenkoran natural region and Apsheron peninsula in Azerbaijan. Autoref. of the PhD thesis, Baku, 29 p. Huseynov E.F., Marusik Y.M. (2008) Spiders (Arachnida, Aranei) of Azerbaijan 3. Survey of the genus Enoplognatha Pavesi, 1880 (Theridi-
nus Tmarus Simon, 1875 (Araneae, Thomisidae) in the USSR fauna, with a description of new species. Siberian biol. J., (1): 61-73. Marusik Y.M., Guseinov E.F., Aliev H.A. (2004) Spiders (Arachnida : Aranei) of Azerbaijan. 4. Fauna of Naxcivan. Arthropoda Selecta, 13: 135- 149. Tanasevitch A.V. (1987) The linyphiid spiders of the Caucasus, USSR. Senckenberg. biol., Bd. 67 (H. 4-6): 197-383. Kulczynsky A.L. (1895) Attidae Musei Zoologici Varsoviensis in Siberia Orientali Collecti. Dissert. Akad. Cracoviensis, 32: 44-98, tab. II. Koch L. (1878) Kaukasische Arachnoiden. O.Schneider (ed.): Naturwissenschaftliche Beitra- ge zur Kenntniss der Kaukasuslander. Dresden, 3: 36-71. Schmidt P. (1895) Beitrag zur Kenntnis der Lauf- spinnen (Araneae, Citigradae Thor.) Russlands. Zool. Jb., Abt. syst. Bol., 8 (Nr. 4): 439-484. http://www.araneae.unibe.ch (Araneae spiders of Europe). http://research.amnh.org/iz/spiders/catalog_15.0 /index.html (The World Spider Catalog, Version 15 by Norman I. Platnick). Xasayeva və Hüseynov 74
Изучениe Пауков (Arachnida, Araneae) Агстафинского Района Ш.И. Хасаева, Э. Ф. Гусейнов Институт зоологии НАНА В статье приводятся результаты исследования фауны пауков Агстафинского района, проведенных в 2012-2014 гг. В результате исследований было выявлено 24 вида пауков из 11 семейств. Из них 8 родов (Arctosa C.L.Koch, 1847; Parasteatoda Archer, 1946; Pachygnatha Sundevall, 1823; Enoplognatha Pavesi, 1880; Crustulina Menge, 1868; Asagena Sundevall, 1833; Heriaeus Simon, 1875; Tmarus Simon, 1875) и 13 видов [Neriene clathrata (Sundevall, 1830); Philodromus dispar (Walckenaer, 1826); Thanatus imbecillus L. Koch, 1878; Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1775; Arctosa tbilisiensis Mcheidze, 1946; Pardosa agrestis (Westring, 1861); Crustulina sticta (O.P.-Cambridge, 1861); Pachygnatha degeeri Sundevall, 1830; Parasteatoda lunata (Clerck, 1757); Enoplognatha quadripunctata (Simon, 1884); Asagena phalerata (Panzer, 1801); Heriaeus sp.; Tmarus horvathi Kulczynski, 1895] впервые указываются для фауны Гянджа-Газахской зоны. Два вида (Clubiona frutetorum, L.Koch, 1867; Monaeses israeliensis Levy, 1973) оказались новыми для фауны всего Кавказа в целом. Ключевые слова: Пауки, Гянджа-Газахская зона, фауна, новые виды Study of Spiders (Arachnida, Araneae) in Agstafa Region Sh. I. Khasayeva, E.F. Huseynov Institute of Zoology, ANAS In the paper results of the investigation of the spider fauna in Agstafa district conducted in 2012 -2014 years are provided. During the period of the investigation 24 species of spiders belonging to 11 families were found. Eight genera (Arctosa C.L.Koch, 1847; Parasteatoda Archer, 1946; Pachygnatha Sundevall, 1823; Enoplognatha Pavesi, 1880; Crustulina Menge, 1868; Asagena Sundevall, 1833; Heriaeus Simon, 1875; Tmarus Simon, 1875) and 13 species [Neriene clathrata (Sundevall, 1830); Philodromus dispar (Walckenaer, 1826); Thanatus imbecillus L. Koch, 1878; Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1775; Arctosa tbilisiensis Mcheidze, 1946; Pardosa agrestis (Westring, 1861); Crustulina sticta (O. P.-Cambridge, 1861); Pachygnatha degeeri Sundevall, 1830; Parasteatoda lunata (Clerck, 1757); Enoplognatha quadripunctata (Simon, 1884 ); Asagena phalerata (Panzer, 1801); Heriaeus sp.; Tmarus horvathi Kulczynski, 1895] are new records for the fauna of the Ganja-Gazakh zone and two species (Clubiona frutetorum, L.Koch, 1867;
Yüklə 107,83 Kb. Dostları ilə paylaş:
|