“О„zbek tili va adabiyotini о„qitish metodikasi” kafedrasi zulxumor Mirzayeva, Komil Jalilov

2) Kognitiv qarashlar 
Mutolaa 
jarayoni 
ilmiy 
tahlilidagi 
kognitiv 
qarashlarpsixologiya 
va 
pedagogikadagi yana bir yetakchi oqim – 
kognitivizm
nazariyasiga asoslangan. 
Kognitiv qarashlar tarafdorlari:Devid Nanen 
(David Nunan)
, Ken Gudmen 
(Ken 
Goodman)
, Devid Rumelhart 
(David Rumelhart) 
va boshqalar. 
Kogntivizm 
(inglizcha 
cognitivism
, lotincha ―
cognoscrere”
– ―bilmoq‖ 
so‗zidan) – psixologiya va pedagogikadagi yetakchi nazariyalardan biri. Ushbu 
nazariya tarafdorlarifikricha, inson miyasi ―qora quti‖ va o‗rganish jarayonini 

---

samarali tashkil qilish uchun uning uchida qanday jarayonlar sodir bo‗lishini 
tushunish kerak. Bilim– bu ―sxema‖lar yig‗indisi
27
va bu sxemalar yangi ma‘lumotni 
qabul qilish jarayoniga ta‘sir qiladi: insonda uning sxemasiga mos tushadigan 
ma‘lumotni qabul qilish va o‗zlashtirish jarayoni samaraliroq kechadi,yangi 
ma‘lumotlarning o‗rganuvchitomonidan qayta ishlanishi esa o‗z navbatida sxemalarni 
u yoki bu darajada o‗zgartiradi. Kognitivizm nazariyasi asoschilari: Marriner Merill 
(Marriner Merill)
, Charlz Reygelyut 
(Charles Reigeluth)
, Robert Geyn 
(Robert 
Gagné)
, Jerom Bruner 
(Jerome Bruner)
va boshqalar. 
An‘anaviy qarashlardan farqli o‗laroq, kognitiv qarashlar tarafdorlarining fikriga 
ko‗ra, mutolaa– bu 
faol
jarayon va bu jarayonning markazida matn emas, 
o„quvchi 
turadi. Matnni tushunish o‗quvchida mavjud sxemalarga tayanadi va bu sxemalar 
matnni tushunish uchun yetarli asos bo‗lib xizmat qilmasa, tushunish jarayoni ro‗y 
bermaydi.
Kognitiv qarashlar tarafdorlari bo‗lgan olimlar mutolaaning