O’zbekiston-finlandiya pedagogika instituti maktabgacha ta’lim fakulteti maktabgacha ta’lim yo’nalishi maktabgacha ta’lim tarbiyani tashkil etish fanidan kurs ishi mavzu: Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishi va ta'lim tarbiyasi
Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishida ertaklarning ahamiyati
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2. Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishida ertaklarning ahamiyati
Maktabgacha yosh davri bolaning hayot haqidagi ilk tasavvurlari shakklanadigan davri hisoblanadi.Bu davrda olingan har qanday bilim bolaning boshqa fanlarni o‘zashtirishida katta ahamiyat kasb etadi.Shuning uchun ham bugungi kunda Maktabgacha ta’lim tizimiga e’tibor berilmoqda. Kelajak avlodni tarbiyalashni maktabgacha ta’lim yoshdan boshlash kerakligi ta’kidlanmoqda. Shuni ham aytish joyizki bola tarbiyasini nafaqat maktabgacha yosh davridan balki,ona qornidan boshlash lozim.Chunki bola ona qornidaligidanoq olamni seza boshlaydi.Har bir ota-ona bunga e’tibor berishi lozim.Barkamol avlodni tarbiyalash uchun avvalambor ota-onalarning o‘zlari ma’naviyatli bo‘lmog‘i lozim.Buning uchun bugungi yoshlarimiz yaxshi bilim olsa,dunyoqarishi keng bo‘lsa, keyingi keladigan avlod ham yuksak ma’naviyatli bo‘lib boraveradi.Shuning uchun ham Prezidentimiz nafaqat Maktabgacha ta’lim tizimiga,shu bilan birgalikda yoshlarni ta’lim olishiga, kerak bo‘lsa xorijiy davlatlarda o‘z bilimlarini oshirishi uchun yetarlicha shart sharoitlar yaratib bermoqda. Insoniy yaxshi fazilatlarni targ‘ib qilish yoki aksincha xarakterdagi yomon jihatlarni bayon etishda eng qulay va ta’sirchan usullardan biri ertak hisoblanib, bolalarga yaxshi va yomonni ajratishga,hayotni bolalar tilida tushunishga yordam beradi. Garchi ertaklar haqiqatga to‘g‘ri kelmasada, bolalarga ijobiy ta’sir qiladigan ta’lim berishning eng samarali usullaridan hisoblanadi. Ertaklar bolalar rivojlanishi uchun asosiy bilimlarni qiziqarli,sodda ko‘rinishda yetkazib beradi.Shuningdek, ertak bolalarning tafakkur doirasini kengaytirib, xotirasini yanada kuchaytirish maqsadida mantiqiy fikrlashini rivojlantirishning asosiy omillaridan biri sanaladi. Turli-tuman sarguzasht voqealar asosiga qurilgan syujet, o‘zida yaxshilik, insoniylik fazilatlarini singdirgan, xotirada tez saqlanib qolishdek xususiyatiga ega va bayon etishga oson, talaffuz qilishga qulay sintaktik qurilmalardan, tarkibida turli xil jumboqlardan tashkil topgan ertaklar bola tarbiyasiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Uch yoshdan yetti yoshgacha bo‘lgan bolalarning aqliy rivojlanishi, fikrlashni shakllantirish asosiy vazifa hisoblanadi.Bu ertak yordamida bajariladi. Ertak - bu shunday belgilar tizimi bo‘lib, uning yordamida bola atrofdagi voqelikni o‘zi [9] tushungandek talqin qiladi.Ertak tanlayotganda, bolalarning yoshini va ruhan rivojlanganligini hisobga olish lozim.Tarbiyachi va ota-onalar bunga e’tibor bersagina ertaklar boalalarga foyda keltirishi mumkin. Ertaklardan foydalanish bolalarning qobiliyatlarini rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko‘rsatadi.Ertakdan foydalanib, bolalarga ta’lim berishda yuqori natijalarga erishish mumkin. Bolalar tarbiyasi bilan ishlashda ertak terapiyasidan ham foydalaniladi. Ertak terapiyasi eng qadimiy usul hisoblanadi. Ota-bobolarimiz ham farzand tarbiyasi chog‘ida jinoyatchi bolani jazolashga shoshilmay, unga ertak aytib berishgan, bu ertak orqali bolalar o‘z xatolarini tushnib yetishgan. Ertaklar axloqiy tarbiya beruvchi vosita bo‘lib xizmat qilgan, bolalarga qanday yashashni o‘rgatgan. Ertakning inson hayotiga qanday ta'sir qilishini har bir ota-ona,tarbiyachi bilsagina bola rivojlanishiga juda ko‘p yordam bera olish mumkin. Ertak terapiyasi natijasida bola kattalarning yordamini his qiladi. Shuningdek, ertak dunyosini idrok etish orqali maktabgacha yoshdagi bolaning hissiy sohasini rivojlantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, tasavvurni shakllantiradigan tasvir va g‘oyalar bilan boyitish mumkin. Ertak terapiyasi usullari ota-onalar tomonidan o‘zlashtirilishi lozim. Buning uchun ular tarbiyachi va psixologlardan maslahatlar olishi lozim. Ertak terapevtlari tomonidan ishlatiladigan ertak turlari: 1) Meditativ (ishlatiladi psixo-emotsional stressdan xalos bo‘lish uchun). Qoidaga ko‘ra, vositachilik qilingan ertaklarning syujetida salbiy belgilar va ziddiyatlar mavjud emas. 2) Didaktik , o‘quv topshirig‘i shaklida. Bolalarga yangi bilimlarni yetkazish uchun foydalaniladi. 3) Badiiy (xalq). Ularda xalq donoligi bor. Oddiy, tushunarli syujet axloqiy tarbiyaga hissa qo‘shadi. 4) Psixoterapevtik . Ushbu ertaklarning o‘ziga xos xususiyati baxtli yakundir. Bolalar ular uchun rasmlar chizadilar, spektakl qo‘yadilar, bosh qahramonlar tasvirlari asosida o‘yinchoqlar yasaydilar. [10] 5) Psixokorrektiv . Aytilgan ertaklar maktabgacha yoshdagi bolaning xulq- atvoriga yumshoq va befarq ta'sir qiladi. Ertakning axloqi muhokama qilinmaydi, bolaga o‘zi bilan yolg‘iz o‘ylash imkoniyatini beradi. Bolalarga bilim berishda, aqliy rivojlantirishda matematik ertaklardan foydalaniladi. Matematik ertak - sarguzasht janriga asoslangan badiiy matndir. Matematik ertaklar bolalarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirishga yordam beradi. Ertak orqali maktabgacha yoshdagi bolalarda matematik qobiliyatlarni rivojlantirish va matematikaga qiziqishni qanday uyg‘otish mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalarda boshlang‘ich matematik tasavvurlarni shakllantirish jarayonida ertaklardan foydalanganda asosiy e'tibor uni chuqur anglashga, ongli va faol assimilyatsiyaga qaratiladi. Shuni ta'kidlash kerakki, guruhda og‘zaki ertaklarning maxsus tanlangan repertuarlaridan matematik qobiliyatlarini rivojlantirish uchun muntazam foydalanish kognitiv imkoniyatlar va qobiliyatlarni rivojlantirishga qaratilgan, maktabgacha yoshdagi bolalarning matematik dunyoqarashini kengaytiradi, matematik rivojlanishiga yordam beradi, matematik tayyorgarlikni sifatini yaxshilaydi, bolalarga ko‘proq imkoniyat yaratadi. Bolalarning aqliy rivojlanishiga yordam beruvchi matematik ertaklarga quyidagi ertakni misol qilib keltirish mumkin: “ 2 raqam kimga yoqadi? “ ertagi. 2 raqami yoʻl boʻylab ketayotgan edi va kimdir buta ostida yig‘layotganini eshitdi. - Men - men - yoʻqolib qoldim. -U butaning ostiga qaradi va u yerda katta kulrang joʻjani koʻrdi. -Sening onang kim? - Mening onam goʻzal va katta qushdir. U sizga oʻxshaydi, - chiyilladi joʻja. Yig‘lama, biz uni topamiz,- dedi 2 raqami. - U joʻjani dumiga qoʻydi va ular onasini qidirishga ketishdi. Koʻp oʻtmay, [11] Ikkovi oʻtloq ustida uzun dumli goʻzal qushni koʻrdi. - Bu sizning bolangiz emasmi, goʻzal qush? – deb soʻradi 2 raqami. - Men qush emas, ilonman.Mening qanotlarim ham yoʻq. -Pi-pi, bu onam emas, mening onam sizdek, - dedi joʻja. Ikkisi uzoqroq yurishdi,so‘ngra katta bir qushning katta maydonga qanday qoʻnganini koʻrdilar. - Joʻjangni yoʻqotdingmi, katta qush? – muloyimlik bilan soʻradi 2-raqam. – Men qush emas, samolyotman. Samolyotlarda joʻjalar yoʻq, deb javob berdi samolyot. Toʻsatdan 2 raqami osmondan tushayotgan qordek oppoq katta qushni koʻrdi. – Oqqushim, men seni izlayotgandim, - xirilladi qush. -Oyi, 2-raqam bilan tanishing.U meni qutqardi,-chiqirdi joʻja. – Yordamingiz uchun rahmat. Siz juda mehribon ekansiz va oqqushga oʻxshaysiz. “Keling, do‘st bo‘lamiz” 103 Bu kabi ertaklar bolalarning aqliy qobiliyatini rivojlantiradi.Tarbiyachilar ota- onalar bilan hamkorlikda bunday ertaklarni bolalarga ko‘proq aytib berishi va savollar orqali muhokama qilishlari lozim.Shundagina bolalar xotirasida o‘tilgan mashg‘ulotlar mustahkamlanib boraveradi. Bugungi kunda boalarga ertak o‘qib beradigan ota-onalarning soni afsuski kamayib bormoqda.Bolalarning aqliy tarbiyasi bilan birga,o‘zbek xalq ertakalri orqali axloqiy tarbiyasiga ham ertaklar orqali ta’sir qilish,ularni to‘g‘ri tarbiyalash mumkin.Buning uchun tarbiyachilar ota-onalarga bu borada maslahatlar berishi,ertak kitoblarni o‘zlari tavsiya qilishi lozim.Chunki tarbiyachi boalning yoshiga mos ertaklarni bilganligi uchun tog‘ri kitobni tavsiya qila oladi. Bundan tashqari hozirda zamonaviy texnologiayalar tobora rivojlanib bormoqda.Bu rivojlanish ta’lim tizimiga ham o‘z ta’sirini o‘tkazib ,ta’lim samaradorligini ma’lum darajaga oshirdi desak adashmagan bo‘lamiz.Multimedia vositalari bolalarga ertaklarni tinglash imkonini yaratdi.Bundan tashqari ertaklarning multifilm ko‘rinishiga kelishi bolalar uchun juda qiziqarli va ta’lim [12] olishiga katta yordam berdi.Lekin bu jarayonga bog‘lanib qolishlik tavsiya etilmaydi.Chunki ota-onalar bolalarga o‘zlari ertak o‘qib berishlari bola ruhiyatiga ta’sir qilib ularda mehr tuyg‘usini shakllantiradi.Buni har bir ota- onalar e’tiborga olishlari lozim.Tarbiyachilar ota-onalar bilan bo‘ladigna suhbat,yig‘ilishlarda bu boradagi o‘z tavsiyalarini berishsa, ota-onalarda ham pedagogik qobiliyatni shakllantirish uchun treninglar o‘tkazib turishsa maqsadga muvofiq bo‘lardi. Shuningdek, ta’lim jarayonida doimo bir xil ertaklardan foydalanish ham kutilan natijani beravermaydi,doimo yangi ertaklardan foydalanish lozim.Ana shunday sharoitda yangi bilimlar o‘zaro bir-biriga uzviy bog‘lanadi. Xulosa qilib aytganda, ertaklar orqali bolalar bilimini yanada oshirish mumkin. Ertaklar bolaning rivojlanishida, ayniqsa, ularning aqliy va axloqiy rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari ertaklar bolalarning tafakkur doirasini kengaytirib,xotirasini ham mustahkamlashini inobatga olish va bolalarga ertaklarni ularning qiziqishidan kelib chiqqan holda tanlash lozim. Bundan tashqari,tarbiyachi o‘zining pedagogik mahoratini ishlatgan holda ertak qahramonlarini bola qiziqishiga moslab o‘zgartirib ta’lim jarayonida qo‘llasa ta’lim samaradorligi yanada ortadi. |