O‘zbekiston hududidagi shevalarning dialektliklashuvi

O‘ZBEKISTON HUDUDIDAGI SHEVALARNING DIALEKTLIKLASHUVI

Yusupjanova Feruza Qurbanovna
gumanitar yo‘nalishlar bo‘yicha chet tillari kafedrasi katta o‘qituvchisi

Abdurxmonova Sevaraxon Mahmudjon qizi

Farg‘ona davlat universiteti magistranti


Annotatsiya: Ushbu maqolada o‘zbek tili shevasining muhim xarakterli jihatlari, O‘zbekiston xududidagi shevalar dialektliklashuvi, hamda bazi xududlarga oid shevalarning o‘zaro farqlari, so‘zlarning ma’noviy izohlari va nazariy ma’lumotlar keltirib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: dialektliklashuv, dialektika, sheva, lahja, so‘z, tildagi barqarorlik va o‘zgaruvchanlik, ideal mohiyat, fonetik, leksik, olmoshlar.

KIRISH

Turkiy millatlar va elatlar o‗zlarining boy xalq og‗zaki ijodi na‘munalari va yozma yodgorliklarining qadimiyligi bilan mashhurdir. Yozma manbalarning dastlabkisi ,,O‗rhun- Enasoy bitiklari‘‘ nomi bilan Markaziy Osiyo , Sibr va Mo‗g‗uliston zaminlaridan topilganligi bizga tarixdan ma‘lum. Bundan tashqari
,,Qutadg‗u blig‗‘ va Devoni lug‗otit turk‘‘ asarlaridan ham bilishimiz mumkin.

Dialektika (yunoncha dialektike – suhbat, bahs-munozara qilish) – tabiat, jamiyat va tafakkur rivojlanishining eng umumiy qonuniyatlari to‗g‗risidagi ta‘limot, falsafiy yondashuv va ilmiy bilish usullaridan biri¹. Qadimda dialektika suhbat, bahs-munozara vositasida haqiqatni ochish yo‗li va usuli sifatida talqin qilingan. Keyinchalik falsafiy tafakkur rivojlanib borishi bilan dialektikaning mazmuni ham boyib borgan.

Dialektika borliqdagi barcha narsalar, hodisalar, jarayonlar mazmun- mohiyatini, ularning o‗zaro aloqasi, sabab-oqibat bog‗lanishi, harakati, o‗zgarishi, ta‘sirlashuvi va rivojlanishi bilan bog‗laydigan ta‘limot sifatida e‘tirof etiladi. Dialektika ta‘limotiga ko‗ra, olamdagi barcha narsa va hodisalar, shuningdek, ular haqidagi tushuncha va bilimlar doimo o‗zgarishda, rivojlanishda bo‗ladi. Tabiiy hodisalarni, ijtimoiy hayot va tafakkur jarayonlarini dialektik nuqtai nazardan tahlil qilish ularning ob‘yektiv aloqadorligini, zaruriy bog‗lanishlarini, o‗zgarish va rivojlanish qonuniyatlarini ochib berish, istiqbolni aniqlash, taraqqiyotga erishishning samarali yo‗llari va vositalarini ishga solish imkonini yaratadi.



¹ https://oyina.uz/
² Rajabov N. O„zbek shevashunosligi. Darslik. Toshkent: O„qituvchi, 1996