O‘zbekiston konstitutsiyasining yaratilish tarixi reja: Konstitutsiyaning qabul qilinishi sabablari

Bu vazifalar:
• xorijiy mamlakatlarda huquqiy demokratik davlat qurish
tajribasini o‘rganib, umumlashtirib, uning huquqiy jihatlarini
Konstitutsiya loyihasini ishlashda hisobga olish;
• O‘zbekistonning demografik va ijtimoiy-siyosiy turmush
tarzini, taraqqiyoti tajribasini, deputatlarning, turli ijtimoiy guruhlarning,
milliy-madaniy markazlarning mulohazalari va takliflarini
o‘rganish va natijalardan loyiha ishlashda foydalanish;
• Konstitutsiyaviy komissiya a’zolaridan tushgan takliflarni
ko‘rib chiqish va loyihaga ular asosida o‘zgartirishlar kiritish.
2. Konstitutsiya loyihasining umumxalq muhokamasidan
o‘tishi va qabul qilinishi
Ana shu vazifalarni bajarish asosida 1992-yil sentabr oyining
oxirida ancha takomillashgan loyiha vujudga keldi va 26-sentabrdagi
komissiya qarori bilan loyiha umumxalq muhokamasi uchun
ommaviy axborot vositalarida e’lon qilindi va bu bilan loyiha
tayyorlash yangi bosqichga kirdi.
1992-yil 26-sentabrda muhokamaga qo‘yilgan loyiha yuzasidan
tushgan taklif va istaklar o‘rganilib, inobatga olinib, loyihaga
o‘zgartirishlar kiritilib, yangi tahrirda 21-noyabrda yana muhokama
uchun e’lon qilindi. Konstitutsiya ishlab chiqish va qabul qilishga
O‘zbekistonning o‘ziga xos yondashuvi, aytish mumkinki, Konstitutsiya
qabul qilish jahon tajribasiga O‘zbekistonning qo‘shgan
hissasi bo‘ldi. Chunki aksariyat hollarda loyiha bir marta muhokama
qilinadi.
Hech ikkilanmay aytish mumkinki, muhokama haqiqiy —
demokratik, erkin va oshkora o‘tdi. Ommaviy axborot vositalari
har qanday fikrni to‘siqsiz, o‘zgarishsiz e’lon qildi. Òelevideniye
va radioda muntazam, to‘g‘ridan to‘g‘ri muhokamaga bag‘ishlangan
ko‘rsatuv va eshittirishlar tashkil qilindi. Hech kim fikrlari
uchun hech qanday quvg‘inga, tazyiqqa uchramadi. Shu davrda
o‘zini muxolif sanovchi guruh va shaxslarga ham o‘z fikrlarini
erkin bildirish imkoni berildi. Konstitutsiyaning umumxalq
muhokamasida 6 mingdan ortiq taklif-mulohazalar bildirildi.
Loyihadagi 127 moddadan 60 tasiga tuzatish va o‘zgartirishlar
kiritildi. Dastlabki matndan 4 modda chiqarib tashlandi va, o‘z
navbatida, yangi moddalar kiritildi. Oliy Kengash sessiyasida ham
loyiha keng muhokama qilinib, deputatlar tomonidan 80 ga yaqin
o‘zgartirish, qo‘shimcha va aniqliklar kiritildi. Amaldagi Konstitutsiyamiz
xalq ijodi, huquqiy ongi va madaniyati, donoligi,
tafakkuri mahsulidir. Konstitutsiyaning asosiy ijodkori, o‘z egasi
xalqdir.
Jahon tajribasida Konstitutsiya qabul qilishning ikki demokratik
usuli mavjud. Birinchisi, tayyorlangan Konstitutsiya loyihasi
referundum (umumxalq ovozi)ga qo‘yilib, xalq tomonidan qabul
qilinadi (Rossiya, Qozog‘iston Konstitutsiyalari shunday yo‘l bilan
qabul qilingan). Ikkinchi usulda Konstitutsiya davlatning Oliy vakillik
organi (qonunchilik organi — parlament) tomonidan qabul qilinadi.
Bizda ana shu ikkinchi usul tanlanib, Konstitutsiyamiz O‘zbekiston
Oliy Kengashida qabul qilindi. Oliy Kengash deputatlari —
xalq vakillari bo‘lganligi uchun bu tartibda Konstitutsiya qabul
qilish ham demokratik bo‘lib, xalqning hech qanday manfaati
buzilmaydi.
Konstitutsiya loyihasini ishlab chiqish va qabul qilish jarayonida
xalqning birligi, birdamligi, kelajakka befarq qaramasligi yana
bir bor namoyon bo‘ldi va pirovardida o‘zining aql-idroki, ongi,
turmush tarziga munosib hujjatga ega bo‘ldi.