O’zbekiston respbliasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti

Egri chiziqlarning grafik usullarda yasalishi. Nuqtaning ma’lum yo’nalishda uzluksiz harakati natijasida qoldirgan iziga egri chiziqlar deb qaraladi.
Anar egri chiziqning hamma nuqtalari bitta tekislikda yotsa, tekis egri chiziq, agar bitta tekislikda yotmasa fazoviy egri chiziq deyiladi. Mashinasozlikda asosan ko’proq tekis egri chiziqlardan tashkil topgan detallar ishlatiladi.
Egri chiziqlar ikkiga bo’linadi:
a) sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar;
b) lekalo yordamida chiziladigan egri chiziqlar: bularga ellips, parabola, giperbola, evolventa va shunga o’xshash egri chiziqlar kiradi.
Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlar. Sirkul yordamida chiziladigan egri chiziqlarga asosan ovallar va turli markazli o’ramlar kiradi. Mashina detallarining (kulachoklar, flaneslar, qopqoqlar va h.k.) ko’pchiligi oval konturidan tashkil topgan. Oval har xil radiusli aylana yoylaridan iborat bo’lgan yopiq va ravon egri chiziqdir. Ovallar uch markazli va ko’p markazli bo’ladi. Ovalni grafik usulda yasashga oid misollarni ko’raylik.
Misol. Ovalning katta (AB) va kichik (CD) o’qlari berilgan. Shu o’qlar bo’yicha oval yasalishi kerak (6-shakl, a).
Buning uchun o’zaro perpendikulyar bo’lgan ikki to’g’ri chiziq o’tkaziladi, ularning kesishgan O nuqtasidan oval o’qlarining yarmisini olib, har ikki tomonga o’lchab qo’yiladi yoki aylana chiziladi. Keyin katta yoki kichik o’qlarning biror, masalan A va C nuqtalari birlashtiriladi. So’ngra AC kesmadan AB va CD kesmalar ayirmasining yarmi CA₁ masofa ayiriladi. Aniqlangan AA₂ kesmani ikkiga bo’luvchi perpendikulyar chiziq o’tkaziladi. Bu perpendikulyar AB o’qni O₁ nuqtada, CD o’qni esa O₃ nuqtada kesadi. Hosil bo’lgan OO₁ va OO₃ masofalarni O nuqtadan o’qlar bo’yicha o’ng tomonga va yuqoriga o’lchab qo’yiladi. Aniqlangan O₁, O₂, O₃ va O₄ nuqtalar oval egri chizig’ini hosil qiluvchi yoylarning markazlaridir. Bu nuqtalar birlashtirilsa, yoylarni chegaralovchi O₁O₃, O₁O₄, O₂O₃ va O₂O₄ to’g’ri chiziqlar hosil bo’ladi. Keyin O₁O₂ markazlardan R₁= O₁A= O₂B radiuslarda yoy chiziladi va nihoyat tutashtirish nuqtalari (K₁, K₂, K₃, K₄) topiladi. So’ngra O₃O₄ markazlardan R₂= O₃K₁ radiusda yoy chiziladi. Yoylarning yig’indisi yopiq kontur ravon egri chiziq, ovalni hosil qiladi.