O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Qarshi filiali

2-rasm. Axborotning abonentdan abonentga o’tish yo‘li.

Hamma bosqich vazifalarini batafsil ko‘rib chiqamiz.

• Arnaliy bosqich (.Application — прикладной уровень) yoki
ilovalar bosqichi quyidagi xizmatlami amalga oshiradi: foyda-
lanuvchining ilovasini shaxsan tasdiqlaydi, masalan, fayllar
uzatishning dasturiy vositalari, axborotlar bazasiga ega boMish,
elektron pochta vositalari, serverda qayd qilish xizmati. Bu bosqich
qolgan olti bosqichni boshqaradi.
• Prezentatsiya bosqichi (Presentation — презентативный
уровень) yoki axborotni tanishtirish bosqichi, bu bosqichda
axborotni aniqlanadi va axborot formatini ko‘rinish sintaksisini
tarmoqqa qulay ravishda o‘zgartiradi, ya’ni tarjimon vazifasini
bajaradi. Shu yerda axborot shifrlanadi va deshifratsiyalanadi, lozim
bo'lgan taqdirda ulami zichlashtiriladi.
• Ahqa o'tqazish vaqtini boshqarish bosqichi (Session —
сеансовый уровень) aloqa o‘tkazish vaqtini boshqaradi (ya’ni
aloqani o‘rnatadi, tasdiqlaydi va tamomlaydi). Bu bosqichda abonentlarning mantiqiy nomlarini tanish. ularga ega bo'lish
huquqini nazorat qilish vazifalari ham bajariladi.
• Transport bosqichi (Transport) pakctni xatosiz va yo'qol-
masdan. kcrakli kctma-kctlikda yctkazib bcrishni amalga oshiradi.
Shu yerda yana uzatilayotgan axborotlami paketga joylash uchun
bloklarga taqsimlanadi va qabul qilingan axborotni qayta tiklanadi.
• Tamwq bosqichi (Network — сетевой уровень) bu bosqich
pakctlami manzillash, mantiqiy nomlami jismoniy tarmoq manziliga
o’zgartirish. tcskariga ham va shuningdck. paketni kcmkli aboncntga
jo'natish yo'nalishini tanlashga (agarda, tarmoqda bir necha
yo'nalish mavjud bo'lsa) javobgar.
• Kauai bosqichi yoki uzatish yo'lini boshqarish bosqichi (data
link), bu bosqich standait ko'rinishdagi paket tuzishga va boshlash
hamda tamom bo'lishni boshqarish maydonining paket tarkibiga
joylashishiga javobgardir. Shu yerda yana tarmoqqa ega bo'lishni
u/atishdagi xatoliklar aniqlanadi va yana qabul qilish qurilmasiga xato
u/atilgan pakctlami qaytadan uzatishni boshqarish amalga oshiriladi.
• Jismoniy bosqich (Physical — физический уровень), bu
modclning eng quyi bosqichi bo'lib, uzatilayotgan axborotni signal
kattaligiga kodlashtiradi. uzatish muhitiga qabul qilishni va teskari
kodlaslmi amalga oshirishga javob beradi. Shu yerda yana ulanish
moslamalariga, razyomlarga, elcktr bo'yicha moslashtirish va yerga
ulanish hamda to'siqlardan himoya qilish va hokazolarga talablar
aniqlanadi.
Model quyi ikki bosqichining (1 va 2) vazifasini, odatda,
qurilmalar bajaradi (2-bosqich vazifasining bir qismini tarmoq
adapterining dasturiy drayveri bajaradi). Aynan shu bosqichlarda
tarmoq topologiyasi, uzatish tezligi, axborot almashishning
boshqarish usuli va paket formati (o'lchami). ya'ni tarmoq turiga
to'g'ri taalluqli ko'rsatkichlar aniqlanadi (Ethernet, Token-Ring,
FDD/). Yuqori bosqichlar to’g’ridan to'g'ri biror aniq qurilma
bilan ishlamaydi, vaholanki 3, 4 va S-bosqichlar qurilma
xususiyatlarini hisobga olishlari mumkin. 6 va 7-bosqichlar umuman
qurilmalarga hcch qanday aloqasi yo'q. Tarmoq qurilmalaridan
birini boshqa biror qurilma bilan o'zgartirilgan taqdirda ham ular
buni hech qachon sezmaydilar.
2-bosqichda (kanal bosqichi) ikki bosqich osti ajratiladi:
• Yuqori bosqich osti (LLC — Logical Link Control — верхний
подуровень), bu bosqich osti mantiqiy ulashni amalga oshiradi.
ya'ni virtual aloqa kanalini o'matadi (uning vazifasining bir qisniini
tarrnoq adapteriarining drayver dasturi bajaradi).
• Quyi bosqich osti (MAC — Media Access Control — нижний
подуровень), bu bosqich osti aloqa uzatish muhiti (aloqa kanali)
bilan to'g'ridan to'g'ri ega bo'lishni amalga oshiradi. U tarmoq
qurilmasi bilan to'g'ri bog'langan.
OSI modelidan tashqari, 1980-yili fevral oyida qabul qilingan
(802-soni yil. oydan kelib chiqqan) IEEE Project #02-modeIi
ham mavjud. Bu modelni OSI modelining aniqlashtirilgan,
rivojlantirilgan modeli, deb qarash mumkin.
Bu model aniqlashtirgan standartlar (802-scrtifikatsiya) o‘n
ikki toifaga bo'linib, ularning har biriga raqam bcrilgan.
• 802.1 - tarmoqlami birlashtirish;
• 802.2 - mantiqiy aloqani boshqarish;
• 802.3 - «Shina topologiyali CSMA/CD ega bo'lish usuli,
mahalliy hisoblash tarmog'i (Ethernet)-,
• 802.4 - «Shina» topologiyali lokal tarmoq, markerli ega
bo'lish;
• 802.5 -«Halqa topologiyali lokal tarmoq. markerli ega
bo'lish;
• 802.6 - shahar tarmog'i (Metropolitan Area Network, MAN):
• 802.7 - keng miqyosda aloqa olib borish tcxnologiyasi
(широковещательная технология);
• 802.8 - shisha tolali tcxnologiya;
• 802.9 - tovushni va axborotlarni uzatish imkoniyati bor
integral tarmoq;
• 802.10 - tarmoq xavfsizligi;
• 802.11 - simsiz tarmoq;
• 802.12 - «Yulduz» topologiyali markazni boshqarishga ega
mahalliy tarmoq (100 VG—Any LAN).
802.3, 802.4, 802.5, 802.12 standartlar OSI modeli etalonining
ikkinchi (kanal) bosqichiga qarashli MAC bosqich osti tarkibiga
to'g'ri keladi. Qolgan 802 - spetsifikatsiyalar tarmoqning umumiy
masalalarini hal qiladi.