O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

E s d a t u t i n g ! 
Hushini yo‘qotgan bemorlarga hech qachon sovuq ichimlik ichirishga
va ovqat yedirishga harakat qilmaslik kerak. Ular yutina olmaydilar, shu
tufayli suyuqlik yoki ovqat nafas yo‘llarini berkitib qo‘yishi mumkin.
Agar yurak faoliyati va nafas olishi to‘xtagan bo‘lsa, bu faoliyatlarni
tiklash bilan bir vaqtda shoshilinch davolash muassasasiga olib borish
lozim.
Transportirovkasi: harakatsiz holatda yon tomoniga yotqizib, albatta,
kuzatuvchi shaxs bilan birga olib borilishi kerak. Bundan mustasno holda
gipoglikemik holatda shirin choy, konfet, qand, shokolad berish zarur.
Shok – ingliz tilidan «zarba» deb tarjima qilinadi. Bundan 200 yil
muqaddam kuchli jarohatlovchi ta’siridan kelib chiquvchi holatga shunday
nom berilgan. Shok o‘zida ko‘plab simptomlarni mujassamlashtiradi, bu
belgilar bemor yoki shikastlangan shaxs holatining og‘irligini ko‘rsatadi.
Shokning bir necha turlari farqlanadi. Amaliyotda ko‘proq
uchraydiganlari:
– travmatik;
– kardiogen;
– anafilaktik;
– kuyish shoki;
– infeksion – allergik;
– gemorragik;
– elektr shoki.
Travmatik shok turli a’zolar va tana qismlarining shikastlanishi tufayli
sodir bo‘ladi. Travmatik shok rivojlanishiga olib keluvchi asosiy omillar:
a) og‘riq;
b) qon yo‘qotish;
v) shikastlangan to‘qimaning parchalanish mahsulotlari bilan
organizmning zaharlanishi.
Klinikasi: travmatik shokning kechishida 2 davr farqlanadi:
1) erektil (qo‘zg‘alish);
2) torpid (tormozlanish).
Erektil davr travmadan so‘ng birdaniga boshlanib, hushning
saqlanishi, harakat va nutq qo‘zg‘alishlari, o‘ziga va atrofdagilar holatiga
tanqidiy qarashlarning yo‘qligi bilan tavsiflanadi. Terisi oqargan, ko‘z
qorachiqlari yorug‘lik ta’sirida yaxshi kengaygan, qon bosimi normada
bo‘lib, tomir urishi biroz tezlashgan. Bu davr o‘rtacha 10–20 minut davom
etadi. Shundan so‘ng torpid davr boshlanadi, bunda qon bosimi birdan
keskin pasayadi, sovuq ter bosadi, tana harorati pasayadi, yaqqol
tormozlanish rivojlanadi va o‘lim yuz berishi mumkin.
Birinchi yordam:
206

---

– nafas yo‘llarining o‘tkazuvchanligini tiklash;

– qon ketishini to‘xtatish;
– chiqishlarda immobilizatsiya qilish;
– og‘riqsizlantirishni o‘tkazish;
– jarohatlangan kishini eng yaqin tibbiyot muassasasiga tezda va
ehtiyot qilgan holda olib borish kerak.
Kuyish shoki jarohatlangan kishi tanasining 15–20 % qismi kuyganda
kuzatiladi.
Klinikasi ikki bosqichda kechadi:
1) qo‘zg‘alish bosqichida kuchli og‘riq, harakat bezovtaligi, ter
bosishi, qaltirash;
2) 6–12 soatdan keyin kuygan kishi og‘riqni sezmaydi, sovuq ter
bosishi kuzatiladi, «qahva quyqasi» ko‘rinishida qusishi mumkin, qon
bosimi keskin pasayadi, tomir urishi tezlashadi, umumiy tormozlanish
kuzatiladi.
Tez yordam:
a) kuyish manbasini o‘chirish;
b) kuyishning aniq vaqtini aniqlash;
v) «kaft» qoidasi bo‘yicha tananing qancha qismi jarohat-langanini
aniqlash;
g) og‘riqsizlantirishni o‘tkazish;
d) vena ichiga suyuqliklar yuborish;
e) tezkor va ehtiyotkorlik bilan jarrohlik-kuyish bo‘limiga gos-
pitalizatsiya qilish. Tashishda jarohatlanmagan tomon bilan yotqizish
kerak.
Gemorragik shok asosida o‘tkir qon yo‘qotish yotadi (masalan,
bachadondan tashqaridagi homiladorlikda). Qon yo‘qotishga puls
tezlashishi, arterial qon bosimining pasayishi, teri va shilliq qavatlarning
rangi oqarishi, ong tormozlanishi, hushning buzilishi qo‘shiladi. Arterial
qon bosimining 75 mm simob ustinidan pasayib ketishi chegara holat
hisoblanadi. Aylanib yurgan qon hajmining tezda kamayishi 30 % ga
yetsa, yurak to‘xtashidan o‘lim yuz beradi.
Elektr shoki tok urganidan so‘ng 2–3 soat mobaynida hayot uchun
muhim sanalgan uzunchoq miyadagi nafas markazining falaji evaziga
sodir bo‘ladi. Shuning uchun ham, elektr shikastlari qay darajada
bo‘lishidan qat’i nazar, bunday bemorlar shifoxonaga yotqizilishlari
shartdir.