O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I ya birinchi tibbiy yordam toshkent

Gipsli bog‘lamlar to‘g‘risida tushuncha 
Gipsdan birinchi marta arab hakimlari foydalanishgan. Rus jarrohi
N. I. Pirogov gipsni birinchi marta harbiy dala sharoitlarida Qrim urushida
ishlatgan. Kalsiyning oltingugurt tuzi 140
0
C da qizdirib, gips olinadi.
Gips qattiq bog‘lovlar uchun ishlatiladi. Tashqi ko‘rinishidan gips oq
rangli, mayda va kukunsimon unga o‘xshash modda, suv bilan ara-
109

---

lashtirilganda bo‘tqasimon massa hosil bo‘ladi. U tez qurish va qotish

xususiyatiga ega.
Gips bog‘lamining ustunligi:
– immoblizatsiyani ta’minlaydi;
– jarohatlangan oyoq-qo‘lning maksimal tinch holatini ta’minlab
beradi;
– ikkilamchi infeksiya tushishidan va qo‘shimcha jarohatdan saq-
laydi;
– jarohatdan ajralayotgan suyuqliklarni o‘ziga so‘rib oladi, chunki
gips katta gigroskopik xususiyatga ega.
Gipsli bog‘lamlarning turlari:
a) tuynuksiz;
b) tuynukli;
v) ko‘prikli;
g) longetli;
d) korsetli;
e) krovatli.
Longetli bog‘lam – bint bir necha qavat qilib, taxlab tayyorlangan
tayoqcha ko‘rinishidagi gipsli bog‘lam.
Korsetli bog‘lam umurtqa pog‘onasi kasalliklarida va sinishlarida
ishlatiladi. Uni tayyorlash uchun 12–14 ta gipsli bint va bir dona kengligi
16 sm bo‘lgan bint kerak bo‘ladi.
Krovatli bog‘lam – yechib yana qo‘yish mumkin bo‘lgan bog‘lam,
asosan tananing bir qismiga qo‘yiladi va bemorning uzoq muddatga
yotishiga mo‘ljallangan.
110

---

JAROHATLANGANLAR
IMMOBILIZATSIYASI VA ULARNI
SHIFOXONAGACHA TASHISH (TRANSPORTIROVKA 
QILISH)NI TASHKIL ETISH
TRANSPORT IMMOBILIZATSIYASI
Transport immobilizatsiyasi deganda, jarohatlangan sohani transpor-
tirovka qilish vaqtida to‘liq harakatsizlanishni ta’minlab beradigan vo-
sitalar tushuniladi.
Har kanday transport immobilizatsiyasi bog‘lamlari quyidagi uch
qismdan tashkil topadi:
1) shinalar;
2) shina ostiga qo‘yiladigan qistirmalar;
3) mahkamlovchi bog‘lam.
Transport immobilizatsiyasini qo‘llash zaruriyati suyak va bo‘g‘imlar,
magistral qon tomirlari va nervlar jarohatlarida, yumshoq to‘qimalarning
keng ko‘lamdagi shikastlanishlarida (mexanik, kimyoviy, termik),
shuningdek yallig‘lanish kasalliklarida tug‘iladi.
Travmatik shok, ikkilamchi qon ketishi va jarohat infeksiyasining
profilaktikasida transport immobilizasiyasining ahamiyati beqiyosdir.
Inson tanasining jarohatlangan qismini fiksasiyalash og‘riq sezgisini
yo‘qotadi yoki uni sezilarli darajada kamaytiradi. Bu shikastlangan joyda
hosil bo‘ladigan og‘riq impulslarining markaziy asab tizimiga uzatilishini
kamaytiradi.
Demak, transport immobilizatsiyasini talablarga javob beradigan
darajada bilimdonlik bilan qo‘llash og‘riqni qoldiradi yoki uni sezilarli
pasaytiradi, ayni paytda jarohatdan kelib chiqadigan shok xavfini
kamaytiradi.
Suyaklar singanda qo‘yiladigan transport shinalari suyak siniqlarining
harakatini to‘xtatadi va bu bilan qon tomirlarining suyakning o‘tkir
qirralari bilan jarohatlanishini va ikkilamchi qon oqishining oldini oladi.
Tananing jarohatlangan qismiga transport immobilizatsiyasi qo‘yilishi
muskullar qisqarishiga yo‘l qo‘ymaydi, limfa oqimini keskin kamaytiradi
va bu bilan yaradagi mikrofloraning atrofdagi to‘qimalarga tarqalishiga
to‘sqinlik qiladi, jarohat infeksiyasi rivojlanishining oldini oladi.
Qo‘l ostidagi materiallar yordamida transport shinalari va mah-
kamlovchi bog‘lamlarni qo‘llashda quyidagi prinsiplarga qat’iy amal
qilish kerak:
111

---

1) transport immobilizatsiyasi iloji boricha vaqtida amalga oshirilishi

kerak;
2) shinalar kiyim va poyafzal ustidan qo‘yiladi;
3) oyoq-qo‘llarga o‘rta fiziologik holat beriladi, masalan, qo‘lga –
yelka bo‘g‘imida 30
0
ga bukilgan va tanadan uzoqlashtirilgan, tarsak
bo‘g‘imida 90
0
, barmoqlarning hamma bo‘g‘imlari 45
0
li burchak ostida
buklangan bo‘lishi kerak;
4) oyoq-qo‘llarning har qanday joyi shikastlanganda 2 ta qo‘shni
bo‘g‘imni, oyoq va son shikastlanishlarida yelka va tos-son bo‘g‘imlarini
shinalash kerak. Transport shinasini qo‘yishdan oldin ularning shakli
oyoq-qo‘lning asosiy segmentlari funksional holatiga mos ravishda
modullashtiriladi. Ularning ostiga tola dokali qistirgichlar qo‘yiladi.
Transport shinalari bo‘lmagan taqdirda qo‘l ostidagi vositalardan:
belbog‘, ko‘ylak etaklari, kostumlar yordamida qo‘l o‘rta fiziologik
holatda tanaga bint bilan bog‘lab qo‘yiladi. Oyoq shikastlanganda, u
sog‘lom oyoqqa bint bilan bog‘lab mahkamlanadi, bint bo‘lmagan
taqdirda ro‘molchalar bilan ham bog‘lash mumkin.
Transportirovkaning turi va usullari shikastlanishning xususiyati va
kasalning holatiga qarab tanlanadi.
Agar bemorning mustaqil harakat qilishiga qarshi holatlar bo‘lmasa,
shikastlangan kishi kuzatuvchi shaxslar yordamida harakatlanishi
mumkin. Kuzatuvchi bir qo‘li bilan bemorning shikastlangan tomonidan
panjalarini, ikkinchi qo‘li bilan shu tomondan qo‘ltiq ostidan olib
harakatlanishiga yordam beradi yoki shikastlangan kishining qo‘lini o‘z
bo‘ynidan o‘tkazib, uning panjalarini
qo‘li bilan ushlab oladi, ikkinchi qo‘li
bilan shikastlangan kishining belidan
ushlab oladi. Agar ikki kishi bo‘lsa,
shikastlangan kishini ikki tomonidan
ushlab yordam berishi mumkin.
Agar shikastlangan kishi mustaqil
harakat qilolmasa, u holda uni qo‘lda
ko‘tarib yoki zambilda, yoki taxtalarda,
yoxud qo‘lda tayyorlangan (improvizion)
– chang‘i, kursi, narvon, palto (yenglariga
tayoqlar kiydirilib) va boshqa
vositalardan foydalanish kerak (19-rasm).
19-rasm.