O‘zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati fanidan

Maksimal urinishlar usuli. Mazkur usul mashg‘ulotlarni submaksimal, maksimal va o‘ta maksimal og‘irliklar bilan o‘tkazishga asoslangan. Har bir mashq bir necha marta takrorlanadi. Bir urinishda chegaraviy va o‘ta yuqori qarshilikni engan, ya’ni og‘irlik 100% va undan ko‘p bo‘lgan holda mashqlarni takrorlashlar soni 1-2, ko‘pi bilan 3 marta bo‘lishi mumkin. Urinishlar soni 2-3, urinishdagi qaytarishlar orasida dam olish 3-4 daq., urinishlar orasida 2 dan 5 daq.gacha. CHegaraga yaqin qarshiliklar bilan mashqlarni bajarishda (maksimaldan 90-95% og‘irlik bilan) bir urinishdagi harakatlar qaytarilishi soni 5-6, urinishlar soni 2-5. mashqlarni qaytarish orsidagi dam olish vaqti 4-6 daq. va urinishlar orasida 2-5 daq. harakatlar sur’ati-erkin, tezlik-eng kamdan maksimalgacha. Amaliyotda bu usulning turli yo‘llari bor, ularning asosida og‘irliklarni oshirishning turli usullari yotadi.
Nazarda tutish kerakki, chegaraviy yuklamalar harakatlar texnikasini nazorat qilishni qiyinlashtiradi, jarohat olish va ko‘p shug‘ullanib yuborish xavfini kuchaytiradi ayniqsa, bolalarda va boshlovchilarda. SHuning uchun u oliy malakali sportchilarning mashg‘ulotlarida asosiy, lekin yagona bo‘lmagan usuldir. U haftasiga 2-3 marta qo‘llaniladi. Katta vaznlar, ba’zi hollarda 7-14 kunda bir marta ishlatiladi. 100%dan ortiq yuklar bilan mashqlar sheriklar yordamida yoki maxsus moslamalarni qo‘llash yo‘li bilan o‘tkaziladi. 16 yoshgacha bo‘lgan bolalarga bunday usulni qo‘llash tavsiya etilmaydi.
Qaytarma maksimal urinishlar usuli maksimal dinamik kuchni mushaklar hajdaqi sezilarli ko‘paytirmasdan oshirish uchun asosiy hisoblanadi. Uni qo‘llash uchun sportchi oldindan tayyorgar-lik ko‘rgan bo‘lishi lozim. Ushbu usul o‘smirlarning kuch daraja-sini baholash uchun o‘tkaziladigan nazorat sinovlari asosida yotishi mumkin. Nazorat uchun mashqlar, masalan, poldan shtangani tortish; gorizontal yotgan holda shtanga ko‘tarish; elkada shtanga bilan o‘tirib turish.
Takroriy chegaraviy bo‘lmagan urinishlar usuli. Ma’nosi-chegaraviy bo‘lmagan tashqi qarshilikni to qattiq charchaguncha yoki «oxirigacha» takrorlash.
Har bir yondashuvda mashqlar tanaffussiz bajariladi. Bir mashg‘ulotda 2-6 seriya bajariladi. Bir seriyada 2-4 yondashuv. Mashg‘ulotlar orasidagi tanaffus 2-8 daq., seriyalar orasidagi 3-5 daq. mashg‘ulotlar davomida tashqi qarshiliklar kattaligi maksi-maldan 40-80%ni tashkil qiladi. Harakatlar tezligi katta emas. Katta og‘irlik bilan qaytarishlar soni kam bo‘lganda, asosan maksimal kuch rivojlanadi yoki bir vaqtning o‘zida kuchning ko‘pa-yishi va mushaklar hajdaqing ortishi yuz beradi. Va, aksincha, qaytarishlar soni ko‘p bo‘lib, og‘irlik miqdori kam bo‘lganda aso-san, chidamlilik sifati ortib boradi.
Bu usulni qo‘llaganda mashg‘ulot samarasiga mashqlarni takrorlashning har bir seriyasi yakunida erishiladi. So‘nggi takrorlashlarda ishlayotgan harakat birliklari miqdori maksi-mumgacha etadi, ularning sinxronligi kuzatiladi, fiziologik jarayon xuddi katta qarshiliklarni engayotganday bo‘ladi.
«Oxirigacha» usulining uchta asosiy yo‘li mavjud:
1. Mashqlar bir mashg‘ulotda «oxirigacha» bajariladi, yonda-shuvlar soni ham «oxirigacha» emas.
2. Bir necha urinishlarda mashqlar «oxirigacha» bajariladi, yondashuvlar soni «oxirigacha» emas.
3. Mashqlar har bir urinishda «oxirigacha» bajariladi, yondashuvlar soni «oxirigacha».
«Oxirigacha» usulida ishlash energetik jihatdan kam unumli bo‘lsada, amaliyotda keng qo‘llaniladi. U harakatlar texnikasini yaxshiroq nazorat qilish, jarohatlardan saqlanish, mushaklar giper-trofiyasiga ko‘maklashish imkonini beradi. Va nihoyat, bu usul-bosh-lovchilarni tayyorlash uchun yagona bo‘lgan usul, chunki kuchning rivojlanishi qarshilik kattaligiga bog‘liq emas. Uni hal qiluvchi rolni kuch kattaligi o‘ynagan, namoyon bo‘lish tezligi esa katta ahamiyatga ega bo‘lmagan hollarda qo‘llash maqsadga muvofiq.