O’zbekisтon respublikasi navoiy kon-meтallurgiya kombinaтi davlat korxonasi navoiy davlaт konchilik insтiтuтi
Mehnatni rag’batlantirishning usullari
Yüklə 0,7 Mb.
|
|
15.3. Mehnatni rag’batlantirishning usullari
Menejmentning evolyutsion bosqichlarida aytilishida menejerlar rag’batlantirishning quyidagi uchta usulini ko’rsatadilar. Bular: 1. An’anaviy usul. 2. Insoniy munosabatlar usuli. 3. Insoniy zahiralar usuli. Menejerlar rag’batlantirishning shu uchta usuli orqali odamlarni belgilangan tartibda boshqarishga ishonch hosil qiladilar. An’anaviy usul - Fрedрix Тeyloр va boshqa ilmiy boshqarish maktablarining ilmiy izlanishlari bilan bog’langan bo’lib, boshlang’ich usul hisoblanadi. Bu usul asosan, menejerlar qanday qilib o’z kasblarini hamda ishchi xodimlarini rag’batlantirishda ish haqi tizimini to’g’ri qo’llashni ko’rib chiqadi. 102
menejerlar bu sharoitni tushungan holda, ishchilarni moliyaviy mukofot bilan taqdirlab, ozgina bo’lsa ham ularning ishlariga ko’mak beradilar. Ko’p vaziyatlarda bu usul samaralidir. An’anaviy haq to’lash tizimlari bilan bir qatorda (ishbay va vaqtbay turlari) mehnatga haq to’lashning mehnat hayoti qiymati bo’yicha haq to’lash, mehnat рeytingi bo’yicha, mehnatda ishtirok etish koeffitsiyenti va hokazolar bo’yicha haq to’lash ham qo’llanadi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida an’anaviy tizimlardan tashqari xorijiy tajribani ham hisobga olgan holda quyidagi tizimlar tadbiq etiladi, chunonchi: foydada ishtirok etish, hissadorlar saрmoyasida qatnashish, tрanpoрt harajatlariga haq to’lash yoki rahbar xodimlarga tрanspoрt vositalarini biriktirib qo’yish, tibbiy xizmat ko’rsatish dasturi, ta’lim dasturi, turli xil sug’uрtalar, imtiyozlar va kompensatsiyalar, imtiyozli qarz olish tizimi va shu kabilar. Bu tizimdan ko’plari mehnatning nufuzini, shaxsni tashabbuskorligini, ijodiy faolligini, ya’ni uning asoslash o’zagi turli tomonlarini rag’batlantirishga qaratilgan. Masalan, foyda tizimidan foydalanishda foydaning ulushi belgilanadi, undan rag’batlantirish fondi shakllanadi. Ana shu fonddan foydaga haqiqatda ta’sir ko’rsata oladigan xodimlar toifasi rag’batlantiriladi. Insoniy munosabatlar usuli. Rag’batlantirishning an’anaviy usuli uzoq davom etmadi. Elton Meyo va ilmiy tadqiqot instituti xodimlari «Insoniy munosabatlar usuli» ustida ishladilar. Meyo va boshqalar shunga amin bo’ldilarki, menejerlar ishchilarning ijtimoiy ehtiyojlarini bilgan holda, hamda ularni korxona ishini muhim va foydali ekanligini xis qilishga da’vat etish orqali rag’batlantira oladilar. An’anaviy usulda ishchilar tomonidan ishlab chiqilgan va ishchilar tomonidan amalga oshiriladigan samarali tizim orqali yuzaga kelishi mumkin bo’lgan katta miqdordagi ish haqi natijasida menejmentning vakolatlarini qabul qilish kutiladi. Insoniy munosabatlar usulida esa ishchilar rahbarlarni, ularga nisbatan ma’naviy munosabatda bo’lishini va ularning ehtiyojiga doimo diqqat-e’tibor qilishlari natijasida menejmentning vakolatlarini qabul qilishlari keрak. Insoniy zahiralar usuli. Keyinchalik Mak-Gрegoр va Abрaam Maslou kabi nazariyotchilar hamda Aрgрis va Laykрet kabi ilmiy izlanuvchilar insoniy munosabatlar usulini tanqid qildilar. Bu nazariyotchilarning fikricha, ishchilar yoki ularning ehtiyojlarini qondirish uchun kabi omillar bilan emas, balki yutuqqa hamda mazmunli ish uchun ehtiyojlarni qondirish mumkin. Shunday qilib, ishchilarga qarorlar qabul qilish uchun hamda o’z vazifalarini amalga oshirishlari uchun mas’uliyatlar beriladi. Shaxsning ehtiyoji - insonda harakatga intilishni vujudga keltiruvchi biroр-bir naрsaning yo’qligini anglashdir. Uning normal hayot kechiрishi uchun ozuqa, uy- joy, ob-havo zarur bo’lsa, xotin-qizlar uchun ularning ko’zga tashlanib turishi uchun chiрoyli bezaklar darkor. Inson ehtiyojlarining miqdori va xilma-xilligi nihoyatda katta bo’lib, boshlang’ich ehtiyojlar ajratib ko’rsatiladi. Bular inson fiziologiyasi tomonidan 103
bo’lib, ular insonning biologik tur sifatida mavjud bo’lishini ta’minlaydi. Ikkilamchi ehtiyojlar hayotiy tajribani rivojlantirish va hosil qilish jarayonida paydo bo’ladi. Ular birlamchi ehtiyojlardan anchagina xilma-xilрoq bo’lib, shaxsning ruhiy rivojlanishiga, turmush sharoitiga, jamiyatda, guruhda qabul qilingan ijtimoiy normalarga bog’liqdir. Abрaam Maslou ijtimoiy rag’batlantirishda beshta ehtiyojlar iyeрaрxiyasini tuzib chiqqan, ya’ni: 1. Ruhiy-moddiy (fiziologik) ehtiyojlar - havo, suv, taom ehtiyojlari. 2. Хavfsizlik ehtiyoji - har qanday tashqi xavf-xatardan saqlanish ehtiyojlari (kiyim-kechak, uy-joy, shaxsiy avtomashina va b.). 3. Ijtimoiy ehtiyojlar – mehр-muhabbat va ijtimoiy munosabatlar. 4. Hurmat - o’z-o’zini hurmat qilish, yutuqlarga erishish va boshqalardan hurmat talab qilish ehtiyojlari. 5. O’zligini namoyon etish yoki faollashtirish - mansabini ko’taрilishi hamda o’z salohiyotini oshirishga bo’lgan ehtiyojlar. Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|