O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiya vazirligi

4. Cho’ktirish usullari.
Cho’ktirish usulida titrlashda ayrim qiyin eriydigan birikmalar hosil qilish reaktsiyalardan foydalaniladi. Xajmiy analizda bunday reaktsiyalarning bazilardangina foydalanish mumkin va ular bir qator shartlarga rioya qilish kerak.
a) cho’kma amalda erimaydigan bo’lishi zarur.
b) cho’kma yetarli darajada tez hosil bo’lishi kerak
v) birgalashib cho’kish singari omillar analiz natijasiga ta’sir etmasligi lozim.
g) Tirlash vaqtida ekvivalent nuqtani belgilash uchun imkoniyat bo’lishi kerak.
Ushbu talablar xajmiy analizda qo’llanishi mumkin bo’lgan reaktsiyalar sonini juda kamaytirib yuboradi. Kumushning qiyin eriydigan tuzlarini quyidagi tenglama buyicha cho’ktirish reaktsiyalariga asoslangan metodlar ayniksa muxim ahamiyatga ega. Ag⁺+A_n^-= Ag An
Bu yerda An bilan Sl^-,B^-, I^-, CNS^- va boshqa anionlar Ko’rsatilgan.
Bu reaktsiyaga asoslangan metodalar xajmiy analizning
a r g ye n t o m ye t r i ya bo’limini tashkil etadi. Shu bilan bir qatorda, galogenlar qiyin eruvchan simob (I) yodid Hg_{2 2} xolida cho’ktirish orqali ham aniqlanadi. Bu metod m ye r k u r o m ye t r i deb nomlanadi.


5. A r g ye n t o m ye t r i ya


Xajmiy aniqlashlarning argenometriya usuli xlorid va bromid ionlarini kumush ionlari bilan cho’ktirish reaktsiyalariga asoslangan. Bunda qiyin eriydigan kumush galogenidlar hosil bo’ladi.

Cl^-+ Ag ⁺=AgCl Ag⁺ +Br ^– = AgBr

Bu usulda ishchi eritma sifatida AgNO₃ eritmasi ishlatiladi. Agar biror modda tarkibidagi kumush ioni miqdori aniqlanayotgan bo’lsa, ishchi eritma sifatida Na Cl (yoki K Cl) ning titrlangan eritmasi ishlatiladi.
Argentometriya usulini tulik tushunish uchun uning titrlash egri chizig’ini urganish muxim ahamiyatga ega. Faraz kilaylik masalan Na Cl ning 100ml 0,1n. eritmasi AgNO₃ eritmasi bilan titrlansin.
Dastlabki, paytda (eritmaga AgNO₃ qo’shmasdan avval) Cl^- ionlarini eritmadagi kontsentratsiyasi NaCl ning umumiy kontsentratsiyasiga (10^-1 m ga) ga teng bo’ladi. Cl- ionlarining eritmadagi kontsentratsiyasi NaCl ning umumiy kontsentratsiyasiga (10^-1m) teng bo’ladi. Cl^- ionlari kontsentrtsiyasining manfiy logarifmini r Cl bilan belgilab quyidagicha yozish mumkin.

r Cl= - ℓg[Cl^-] =- ℓg 10^-1= 1

xisoblashlarni osonlashtirish uchun EK_AgCl ning yaxlitlangan qiymati (1•10^-10) dan foydalanamiz, NaCl eritmasiga AgNO₃ eritmasidan 90 ml qo’shilgandan so’ng, ya‘ni barcha Cl^- ionlarining 90% AgCl xolida cho’kmaga tushgandan keyin uning eritmadagi kontsentratsiyasi 10 marta kamayadi, yani 110^-2 g-ion /l ga teng bolib qoladi. Shunga muvofik r Cl=2 boladi.

Nixoyat, agar Na Cl ning 100 ml 0,1n eritmasiga ekvivalent miqdorda, yani AgNO₃ ning 0,1 ni eritmasida 100 ml qoshilsa Ag Cl ning toyingan eritmasi hosil boladi.: Bu eritmada Cl ^– va Ag⁺ ionlarining kontsentratsiyalari ozaro teng boladi.

[ Cl^-]=[Ag⁺]= =10-⁵ g -ion/l

r Cl = r Ag=5

Eritmaga 100,1 ml AgNO₃ qo’shilgandan so’ng ( yani eritmada 0,1 % ortiqcha AgNO₃ bo’lganda ) Ag⁺ ionlarning ortiqcha miqdorda AgNO₃ ning 0,1 ml eritmasidagi Ag⁺ ionlarining miqdoriga teng bo’ladi. Xlor ionlarining kontsentratsiyasi Na Cl dan 0,1 ml ortiq qo’shilganda qanday bo’lgan bo’lsa Ag⁺ ionlarining kontsentratsiyasi ham xuddi shuncha , yani 10^-4 g ion/l ga teng bo’ladi.

[ Ag⁺] =10^-3 ; Ag =3∙[Cl^-] =10^-7pCl=7 va xokozo.