O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligi chirchiq dаvlаt pedаgogikа universite ti

11-rasm. V.E. Borisov-Musatov. Singlim bilan avtoportret. 1898. Xolst, tempera, 
moybo‘yoq. Rus davlat muzeyi, Sankt-Peterburg
holdagi quyuq qizil rang ustidan yuqa ko‘kish bo‘yoq qo‘yilib undan to‘q 
jigarrang tus hosil bo‘lishiga erishilgan. Neytral – kulrang hosil qilish uchun 
o‘sha qizil rang ustidan harir yashil rang qo‘yilishi bilan erishishgan. Shaffof 
sariq rangni yorqin qizil rang ustidan qo‘yib zarg‘aldoq rang hosil qilingan. 
Tillarangni ifodalash uchun issiq bargrangni qalin qo‘yilgan qizil (kinovar) 
ustiga qo‘yilgan. Bundan tashqari to‘q sariq ustidan qizil (kinovar) qo‘yish, 
tillarang va uning ustidan shaffof jigarrang qo‘yish bilan ham hosil qilishgan.
Tempera bo‘yoqlari bilan yaratilgan asarlar rang qatlami mustahkamligi bilan 
ajralib turadi, yorilib ketmaydi, tuslari o‘chmaydi, dastlabki holati, tiniqligini ko‘p 
yillar saqlaydi. Bunday sifat darajasini moybo‘yoqda ham bo‘lmasligini hisobga 
oladigan bo‘lsak temperaning afzalligini tasavvur qilishimiz oson bo‘ladi. Tempera 
texnikasi o‘zining rang-barang uslublari bilan ham moybo‘yoq rangtasviridan 
qolishmaydi. U bilan tezkor «Alla prima», quyuq surtma, lessirovka, ko‘p qavatli 
ishlov berish yo‘llarini ko‘plab uzoq muddatli rangtasvir ishlarni bajarish mumkin. 
Bunda moybo‘yoqdagi kabi bo‘yoq qurishini uzoq kutib o‘tirilmaydi, chunki 
tempera tezroq quriydi. Bir kundan keyin ishni yana davom ettirish imkonini beradi. 
Bo‘yoq qatlami bir tekis qurishi ham uning xususiyatlaridan biridir. Qo‘llab olingan 
mo‘yqalam bilan ishlangan sath ustidan bir tekis surkab o‘tish ranglar orasini 
yumshatib uyg‘unlik kasb etadi. Temperada juda yorqin, shu bilan birga juda nozik 
rang xususiyatga ega bo‘lgan turli uyg‘unlikdagi rangtasvirlarni bajarish mumkin.

---

26
Tempera asosan keng miqyosda mahobatli (monumental) rangtasvir asarlar 
yaratishda qo‘llanadi. Ular devorning katta-katta sathlarida tasvirlar yaratishda qulay 
vositadir. Temperada natyurmortlar ishlansa ham ajoyib chiqadi. Chunki u bilan juda 
tiniq, chiroyli tasvirlar ishlashga erishish mumkin. Buning uchun natyurmortdagi 
«aksesuarlar» - qo‘yilmalar ham yorqin ranglilarini topib, muvofiqlashtirib tashkil 
qilinishi kerak. Guash va temperada tasvirlar ishlashda maxsus ularga moslangan 
Ashe, jihozlar kerak bo‘ladi. Avvalo bo‘yoqning o‘zi sifatli bo‘lishi talab etiladi. 
Temperada ishlash uchun material gruntlanishi lozim. Ular qog‘ozda, 
kartonda, matoda, faner yoki taxtaga surtib tayyorlanadi. Buning uchun asosan 
elimdan foydalaniladi. Eng yaxshi asos bo‘lib maxsus tayyorlangan gruntlangan 
mato xizmat qiladi. Uni xuddi moybo‘yoq texnikasiga tayyorlanadigan mato 
singari ishlovdan chiqariladi. Tempera uchun yassi va dumaloq ko‘rinishdagi 
yumshoq, yarimyumshoq, shuningdek dag‘al mo‘yqalamlar ishlatiladi. Palitra 
ham yuzasi chuqurroq plastmassadan yoki chinnidan yasalgan bo‘lishi kerak. U 
chetlari bukib tayyorlangan va emal surtilgan metaldan tayyorlangan bo‘lishi 
ham mumkin. Shundan undagi suyuqroq qorishtirilgan bo‘yoqlar oqib ketmaydi.