O’zbekiston respublikasi oliy ta'lim, fan va innovatsiyalar vazirligi zahiriddin muhammad bobur nomidagi andijon davlat universiteti tarix fakulteti tarix ta’lim yo‘nalishi

1.2 Abu Rayhon Beruniyning ilmiy-ma’rifiy faoliyati.

Beruniy hayotining dastlabki yillari haqida juda kam ma’lumotlar mavjud. Bo'lajak olim erta yetim qoldi. Bu haqda u o‘zining avtobiografik she’rlaridan birida shunday yozadi: “Allohga qasamki, men o‘z nasabimni bilmayman. Axir, men bobomni tanimayman, otamni tanimaganim uchun, bobomni qanday bilaman. Bureniyaning ona tili xorazm tili boʻlgan, keyin u arab fors tiliga oʻtgan. Beruniy yoshligidanoq bilimga ishtiyoqni namoyon etgan. 10-asr oxirida Kyatda Xorazmshoh bilan bir xil Banu Iroq oilasiga mansub taniqli matematik va astronom Abu Nasr Mansur Ibn Iroq 10-asr oxirida Kyatda ishlagan. Yosh Beruniyning qobiliyatlari Ibn Iroqning e’tiborini tortdi, u uni qo‘llab-quvvatlab, unga har tomonlama ta’lim berdi. “Abu Nasrning asarlari uning birinchi navbatda sferik astronomiya va sfera geometriyasiga qiziqqanidan dalolat beradi. U o‘z shogirdi Abu Rayxon Beruniyni ana shu qiziqishlar ruhida tarbiyalagan, u uchun matematika va astronomiyaning bu yo‘nalishlari azaldan eng yaqin bo‘lgan, uning qalbida hamisha o‘z ustozi, ustoz-murabbiyiga bo‘lgan muhabbat, minnatdor xotira va chuqur hurmat-ehtirom yashab kelgan. keyingi hamkasbi va katta do‘sti – Abu Nasr Mansur ibn Ali ibn Iroq” Bulgakov P.G. Beruniy hayoti va ijodi.S.80.
Beruniyning ko‘pgina she’riy asarlarida ham muhim avtobiografik materiallar mavjud bo‘lib, ular uning oddiy oiladan chiqqanligini tasdiqlaydi. Beruniy bolaligidanoq qiziquvchanligi bilan ajralib turardi. Farmakognoziyada u o'zining tabiiy moyilligida, bolaligidanoq bilimga chinakam chanqoq bo'lganini eslaydi. Beruniy ilmni birinchi navbatda o‘zi izlagan, buning uchun na vaqtini, na kuchini ayamagan. U butun umrini o'qidi va, albatta, bu uning dastlabki yillarida olingan mustahkam umumiy ta'lim bazasisiz amalga oshirilmaydi. Abu Nasr rahnamoligida Beruniy astronomiya, matematikani barcha bo‘limlari bilan mukammal egallagan. Mustaqil ravishda falsafa va ko'plab tillarni o'rgangan. Beruniy fors va arab tillaridan tashqari yunon va suriy tillarini ham bilgan. U Evklidning sanskritcha “Boshlanishlari”ni arab tilidan tarjima qilgan.
Beruniy ilmlarni idrok etish istagida charchamas edi. Fenomenal mehnat qobiliyati, ilmga bo‘lgan ulkan ishtiyoq, chuqur kirib boruvchi aql – bularning barchasi birgalikda Beruniyni yuksak marralar sari yetakladi.
Beruniy hayotining so‘nggi yillarida ikkita yirik asar – “Zargarlik ilmi uchun ma’lumotlar to‘plami” ustida ishladi, “Farmakognoziya” qismini tugatmadi.
Abu Rayxon Beruniy 1048 yil 11 dekabrda vafot etdi. G'aznada. Hammasi bo'lib 150 dan ortiq insho yozgan. Tematik jihatdan buyuk olimning asarlari shunday taqsimlangan: 6 ta Astronomiya – 70 ta insho; matematika - 20; tarix, etnografiya va dinlar tarixi - 15; falsafa-4;adabiyot, bibliografiya va adabiy yodgorliklar tarjimalari-18. Abu Rayhon Beruniyning ulkan merosidan bizgacha faqat 27 asari yetib kelgan. Nosirov A. Beruniy - o'rta asrlarning buyuk olimi.-Toshkent.1950.144-155-betlar.