O‘zbеkiston rеspublikasi oliy ta’lim, fan va

Foydaning ichki me”yori usuli (IRR) - bu pul tushumlarining diskont qiymati pul chiqimlarining diskont etavkasiga teng bo‘lgandagi daromadlilik darajasi yoki bo‘lmasa loyihadan olingan sof tushumlarning diskontlangan qiymati investitsiyalarniig diskontlangan qiymatiga, sof joriy qiymat esa nolga teng bo‘lgandagi diskont me‘yoridir. Bu ko‘rsatkichni aniqlash uchun sof joriy qiymatni aniqlashda ishlatilgan formuladan foydalaniladi va sof joriy qiymat nolga tenglashadigan minimal foiz stavkasi topiladi. Aynan shu foiz stavkasi foydaning ichki me‘yori usuli deb nomlanadi. Bu usul iqtisodiyotda rentabellikning ichki me‘yori, qoplash yoki samaradorlik koeffitsienti, kapital qo‘yilmalarning chegaraviy samaradorligi deb ham yuritiladi.
Foydaning ichki me‘yorini aniqlash vazifasi birmuncha qiyin bo‘lib, investitsiyalarning bir yoki undan ko‘p marta amalga oshirilishiga, loyihadan olingan pul tushumlarining, xech bo‘lmasa, bir marta yoki boshida salbiy bo‘lishligiga va ushbu pul tushumlarining miqdoran bir xil bo‘lmasligiga asoslanadi.
Uni hisoblash formulasini quyidagi tenglamada ifodalash mumkin:

Bu yerda d miqdorini topish lozim bo‘ladi. Topilgan miqdor foydaning ichki me‘yori deb nomlanadi. Bu meyor sof joriy qiymat nolga teng bo‘lib, investitsiya loyihasining samaradorligini baholashda IRR miqdori qo‘llanilganida, firmaning boyligi o‘sishini ta‘minlamasligini va uning kamayishiga ham yo‘l qo‘ymasligini ko‘rsatadi.
IRR loyihadan kutilayotgan daromadlilikni ko‘rsatadi va qilinishi mumkin bo‘lgan maksimal harajatlar chegarasini belgilab beradi, ya‘ni IRR olinayotgan kredit bo‘yicha bank foiz stavkasini yuqori chegarasini ko‘rsatadi, ayni shu foiz chegarasidan yuqori miqdorga ega bo‘linganda loyiha daromad keltiradi.
Shunday holatlar ham bo‘lishi mumkinki, investorning o‘zi investitsiya loyihasini moliyalash uchun biror subyektdan muayyan foiz ostida kredit olishi mumkin. Bu paytda loyihadan kutiladigan natija kredit uchun foizdan, albatta yuqori bo‘lishi lozim yoki investor o‘zining maqsad qilgan foydasini olish darajasini ham bilishi kerak. Mana shu holatlar, ya‘ni kredit uchun foiz yoki foyda olish darajasi, odatda bar‘erli (to‘siqli) koeffitsient (hurdle rate) (HR) deb ham nomlanadi. Bu ko‘rsatkich foydaning ichki me‘yori bilan solishtiriladi (taqqoslanadi).
IRR va HR larni taqqoslash natijasida ular orasida quyidagi bog‘liq hosil bo‘ladi:
 agar IRR>HR, loyiha samarali hisoblanadi va u foydalanish uchun qabul qilinadi;
 agar IRR agar IRR=HR, ixtiyoriy echimni qabul qilish mumkin, ya‘ni loyihani amalga oshirishdan zarar ham, foyda ham ko‘rilmaydi.

Ushbu ko‘rsatkich yordamida:

 investitsiya summalari teng bo‘lgan;
 davomiyligi bir xil bo‘lgan;
 risk darajasi teng bo‘lgan;
 pul tushumlarining shakllanish sxemasi bir xil bo‘lgan hollarda loyihalarni foydalilik darajasi bo‘yicha taqqoslash to‘g‘ri echim qabul qilishni engillashtiradi. Bu ko‘rsatkich qanchalik yuqori bo‘lsa, loyiha shunchalik samarali deb topiladi. investitsiyalarning diskontlashtirilgan qoplash muddati ularning diskontlashtirilmagan qoplash muddatiga qaraganda biroz uzoq vaqtni, ya‘ni 3 yilu 10 oy 10 kunni tashkil etdi. Bu esa investi-tsiyalarning diskontlashtirilgan qoplash muddatining kelgusi pul tushumlari va investitsiyalarning joriy qiymatini hisobga olishi bilan izohlanadi. Demak, investitsiyalarning qoplash muddati bo‘yicha hisoblash usuli qilingan investitsiyalarning joriy (real) qiymati bo‘yicha to‘liq qoplanish muddatini tavsiflab beradi va shu jihatdan u investitsiyalarning qoplash muddati usulidan farqli ravishda afzalroq hisoblanadi.
Investitsiya loyihalari bir qator risklar bilan bog‘liqdir. Shu sababli investitsiya oldi bosqichida har bir loyihaning moliyaviy va iqtisodiy jihatdan samaradorligi baholanishi talab etiladi. Bu ishlarning samarali amalga oshirilishi uchun, zamonaviy axborot texnologiyalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.