O’zbekiston respublikasi oliy talim vazirligi samarqand veterinariya medisinasi instituti tabiiy va ilmiy fanlar kafedrasi

Tashqi 
muhit 
Xujayra 
ichi 

---

39 
Baqa muskuli 0,12 
1,2 
0,01 
ot 
nerv
6 
Baqa yurak muskuli 0,082 52 
- 
it 
silliq muskul
1-3 
Shunday qilib, kaliy va xlor ionlari konsentratsiyasining gradiyenti 
mavjudligi tinchlikdagi biopatensiyallar paydo bo’lishiga asosiy sabab ekan. 
Hujayraga tashqi faktorlar ta’sir etsa unda hujayra menbranasining
o’tkazuvchanligi o’zgarishi tufayli tinch biopatensial ham o’zgaradi. Bunda hosil 
bo’ladigan biopatensialga qo’zg’alish patensiali deyiladi. Bu patensial paydo 
bo’lishining sababi biror fizik faktor (mexanik, issiqlik, elektr) ta’sirida hujayra 
menbranasining o’tkazuvchanligi yuz martalab oshadi. Natijada hujayra ichiga 
musbat zaryadlangan natriy ionlari oqimi yo’qoladi, ular menbrana ikki tomonidan 
potensiallar farqini kamaytiradi, bu o’z navbatida, natriy ionlarining hujayra ichiga 
kirishini osonlashtiradi. Shu sababli menbrana ichki sirti musbat zaryadlanadi va 
kaliy ionlari menbrana tashqi sirtidan ajraladi. Menbrana tashqi sirti
qo’zg’atilmagan qismlariga nisbatan musbat zaryadli bo’lib qoladi. Masalan: 
Kalmer gigant aksonining tinchlik potensiali – 45 mV, qo’zg’alish tufayli hujayra 
ichining potensiali +40 mV, bo’ladi. Potensialning to’liq o’zgarishi yoki harakat 
potensiali 85 mV, Menbrananing natriy ionlari o’tkazuvchanligining oshishi qisqa 
vaqt davom etadi, so’ngra u kamayadi, shu vaqtda kaliy ionlarining 
o’tkazuvchanligi oshadi, bu esa tinchlik potensiali tiklanishiga olib keladi.
Harakat potensiali bir joyda yo’q bo’lsada hujayraning qo’shni uchastkasini 
qo’zg’atadi. Natijada potensial impulsi tola bo’ylab tarqaladi. Harakat 
potensialining davom etish vaqti 2 ms, tarqalish tezligi esa 100 m/s 
Baqaning muskul tolasi harakat potensiali 110 mV, it yurak muskul tolasi 
uchun 120 mV. Elektr baliqlarda ancha katta qo’zg’alish potensiali paydo bo’ladi. 
Kichik bo’lsada qo’zg’alish potensiali hamma hayvonlar va o’simliklar 
hujayralarida paydo bo’ladi. Biopatensiallar mavjudligi hujayra hayotiy 
faoliyatining xarakterli belgisidir. Shuning uchun tashqi elektr maydoni hujayrada 
ro’y beradigan jarayonlarga ta’sir etadi. 
Masalan; kalamushning kesilgan oyog’iga mikroelektrodlar qo’yilib, kichik 
tok o’tkazilishi natijasida suyak va muskul tolalarining 5-7 mm ga o’sishi 
kuzatiladi. Hozirgi vaqtda tibbiyot va veterinariya klinikasida yurak potensiallarini 
qayd qilish usullari (EKG) va muskul to’qimalarining potensalini qayd qilish usuli 
(elektrmiografiya yoki EMG) keng ishlatilmoqda. Yuqori chastotali elektr toklari 
va elektromagnit maydonlardan foydalanilmoqda.