O‘zbekistOn Respublikasi Oliy
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ikkinchi bob. madaniyatning asOsiy sOhalaRi
turmush tarzida diniy an’analar bilan milliy an’analar shu qadar chambarchas bog‘lanib ketganki, ularni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi 1 . Diniy qadriyatlarning islohotlarni amalga oshirish sharoitida kishilarni yuksak axloqiy ruhda kamol toptirish bilan bog‘liq asosiy xususiyatlari va funksiyalari jamiyat ruhiyati, xalq turmush tarzi, umuman, ma’naviyat tizimi negizida qarab chiqilmog‘i kerak. Shu ma’noda, milliy va umuminsoniy fazilatlarni mujassamlashtirgan diniy qadriyatlar va ularning asosiy qoidalari islohotlarning axloqiy zaminini tashkil etadi. Mulk shakllarining xilma-xilligi mehnat xarakteriga, taqsimot masalasiga belgilovchi ta’sir ko‘rsatdi, bu fuqarolar turmush darajasining rang-barangligiga olib keldi, biroq bu xilma-xillikni xalqimizning umummadaniy tamoyillari hisoblangan soflik, halollik, diyonatlilik kabi fazilatlar uyg‘unlashtirib turadi. Ayni vaqtda, muqaddas dinimiz islom ham insonning bosqinchilik, zo‘ravonlik, o‘g‘rilik, poraxo‘rlik, bo‘hton, sotqinlik, sudxo‘rlik, g‘iybat, chaqimchilik, tuhmat, xiyonat, qimor bilan bog‘liq illatlarini qoralaydi, moliyaviy ishlarga qalbaki bitim tuzishni taqiqlaydi. hozirgi paytda tijorat va iqtisod sohasiga bozor tashvishlari bilan band tadbirkorlar, fermerlar, tijoratchilarning kirib kelishi, o‘z-o‘zidan ravshanki, ularning ma’naviy dunyosini shakllantirish masalasini keltirib chiqaradi. Binobarin, tijorat va iqtisodiyot ishlarining ko‘lami uni tashkil etuvchilar va amalga oshiruvchilar oldiga yuksak ma’naviy fazilat egasi bo‘lish mas’uliyatini qo‘yadi. Bunday yuksak tuyg‘uni tarkib toptirishda musulmonchilikning eng muqaddas tamoyillari negiz bo‘lib xizmat qilishi kerak. Buyuk alloma Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil Buxoriyning hadisi shariflarida bayon etilishicha, mol-dunyosi ko‘p odam badavlat emas, balki nafsi to‘q inson badavlatdir, savdo-sotiqda hiy-lakorlik, bozorni kasod qilish maqsadida ataylab narx-navoni oshirish va aldamchilik qilish makruhdir 1 . Islom qadriyat sifatida yolg‘iz diniy qoidalar, ko‘rsatmalar, tamoyillar yig‘indisidan iborat emas, ayni vaqtda, u kishilar o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy-falsafiy, axloqiy-estetik, huquqiy munosabat larning ham ifodasidir. Shu ma’noda, buyuk bobokalonimiz Amir Temurning islom dini va uning sofligini saqlash asosida jamiyatdagi ma’naviy barqarorlikni ta’minlashga erishganligini esga olish o‘rinlidir. «Temur tuzuklari»da qayd etilishicha, «davlat agar dinu diyonat asosida qurilmas ekan, to‘ra-tuzukka bog‘lanmas ekan, unday saltanatning shukuhi, qudrati, tartibi yo‘qoladir. Bunday saltanat yalang‘och odamlarga o‘xsharkim, uni ko‘rgan kimsa nazarini olib qochadi. Yohud nasu nokas tap tortmay kirib chiqadigan tomsiz, eshik-to‘sig‘i yo‘q uyga o‘xshaydi» 2 . Buyuk Temur o‘z siyosiy-ijtimoiy faoliyatida hamisha Olloh, tafakkur, 90 madaniyatshunOslik asOslaRi qilich, kitob kabi tushunchalar bilan birga iymonga suyanib ish tutishni ta’kidlaydi. Iymon, deydi u, insonni barcha jonli zotlardan farqlantirib turadigan xususiyatdir. Iymonli odam xiyonat qilmaydi, qarindosh-urug‘lari, elu xalqining or-nomusini himoya qiladi, halollik va poklikni fazilat deb biladi. Yuqorida aytilgan fikrlar umuman din, xususan, islom va islomiy qadriyatlarning xalqimiz tarixida tutgan buyuk ma’naviy salohiyatini tasavvur etishga asos bo‘ladi. Respublikamizda milliy mustaqillikka erishish tufayli bozor munosabatlari tomon qo‘yilgan har bir qadam ma’naviy merosimizni, xususan, diniy qadriyatlarimizga yangicha munosabatda bo‘lishni taqozo etadi. Yaqin vaqtlargacha ma’naviyatimizdan sun’iy ravishda chetlashtirilgan diniy omillar o‘z maqomiga ega bo‘lganligi ravshan. holbuki, «asrlar mobaynida xalqimizning yuksak ma’naviyat, adolat parvarlik, ma’rifatsevarlik kabi ezgu fazilatlari Sharq falsafasi va islom dini ta’limoti bilan uzviy ravishda rivojlandi. Va, o‘z navbatida, bu falsafiy-axloqiy ta’limotlar ham xalqimiz dahosidan bahra olib boyib bordi. Bizning kelajagi buyuk davlatimiz ana shu falsafaga uyg‘un holda, Xoja Ahmad Yassaviy, Xoja Bahouddin Naqshband, Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur Mirzo singari mutafakkir ajdodlarimizning dono fikrlariga uyg‘un holda shakllanishi lozim» 1 . Ko‘rinib turibdiki, hozirgi paytda islom qadriyatlariga suyanish musulmonchilikning asl tamoyillarini rivojlantirish, ularni kishilarimiz hayotiy faoliyatlariga singdirish ham tarixiy, ham mantiqiy, ham madaniy jihatdan zarurdir, ayni vaqtda, bu — xalqimizning dunyoqarashi, axloqining mazmunini belgilashda asosiy mezonlardan hisoblanadi. Avvalambor, din va dindorlar ahlining jamiyatda tutgan o‘rnini hisobga olgan holda, ma’naviy hayot bilan diniy munosabatlarni uyg‘unlashtirish masalasi ijobiy hal etilmoqda. Mustaqillik sharoitida e’tiqod erkinligi, davlat bilan dinning o‘zaro munosabati, dindor fuqarolar haq-huquqlarining konstitutsion negizga qo‘yilishi, respublika ijtimoiy hayotida dinning mavqei, xalq o‘rtasida totuvlikni ta’minlashdagi ahamiyati, teng huquqli fuqarolar degan insonparvarlik va vatanparvarlik qoidasining ro‘yobga chiqishida uning ijobiy ta’sir ko‘rsatishi kabi murakkab muammolar oqilona tarzda hal etildi. Boshqa tomondan, din davlatdan rasman ajratilgan bo‘lsa ham, jamiyatda yashab turishi, davlat o‘z yo‘liga, din o‘z yo‘liga rivoj topishi hodisasidan ayrim fuqarolarning uni qurol qilib olib siyosatga aralashuvlari, osoyishtalikka rahna solishlari, g‘arazli niyatlarda foydalanishga, soxta obro‘ orttirishga intilishlari mustaqillik siyosatiga zid ekanligi ochiq-oydin e’lon qilindi. Darhaqiqat, mustaqillik tufayli yurtimizda erishilgan iymon erkinligi ba’zi g‘arazgo‘y va mutaassib kishilarda undan siyosiy manfaatlar va maqsadlar uchun foydalanish xavfini yuzaga keltirdi. Prezidentimiz I. A. Karimov |