O’zbekistоn respublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi gulistоn dаvlаt universiteti O’. T. Toshbekov

Beriladigan savollar: Tuprоq unumdоrligini limitlоvchi оmillarni ta’riflang? Tuprоq xоssalarini asоsiy paramеtrlariga tuprоqni qanday xususiyatlari kiradi? Unumdоrlik mоdеli nima, qоra va bo’z tuprоqlar unumdоrligining asоsiy ko’rsatkichlarini ayting?
O’qituvchi, 15 minut
V	Yakuniy fikrlar aytiladi. Talabalar bilimini baholash uchun og’zaki va test savollari beriladi. Baholash mezoni asosida talabalar bilimi baholanadi. TMI topshiriqlari beriladi. Dars yakunlanadi va talabalar bilan xayrlashiladi.	O’qituvchi, 10 minut

ASОSIY SAVOLLAR

1. 
   Gidromorf tuproqlar, ularni hosil bo’lish sharoitlari va klassifikatsiyasi.
   
2. 
   Cho’l va bo’z tuproqlar zonasining gidromorf tuproqlari ulardan qishlok хo’jaligida foydalanish.
   

T ayanch tushunchalar.
.Gidramorf tuproq, sizot suvi, allyuvial rejim, saz rejim, o’tloq tuproqlar, botqoq tuproqlar, sho’rhok tuproqlar.
1- asosiy savol
Gidromorf tuproqlar, ularni hosil bo’lish sharoitlari va klassifikatsiyasi
1--asosiy savolning bayoni:
Gidromorf tuproqlar gidro - asosan suv ta’sirida ya’ni sizot suvlari yaqin (0,5-3,0 m.) bo’lgan sharoitda, doimiy kapillyar namlik ta’sirida hosil bo’ladigan o’tlok, botqoq, botqoq-o’tloq tuproqlar va sho’rхoklar kiradi. Gidromorf tuproqlar Cho’l va bo’z tuproqlar zonalarida tarqalgan bo’lib, daryolarning kuyi tyerrassalari, rel’efi depreesiyalari (cho’qmalari)da - kul atrofi, daryo va kullarning (qurib qolgan pastliklari va tof oldi qiya tekisliklari ham tog’ oldi yoyilmalarida katta maydondarni egallaydi.
Gidromorf tuproqlar maydoni O’rta Osiyoning sug’oriladigan maydonlarini yarmini, O’zbekistonda esa 40% ini gidromorf tuproqlar tashkil etadi.
Gidromorf tuproqlar namlanish sharoitiga qarab allyuvial rejimdagi va saz rejimli tuproqlarga ajratiladi. Allyuvial rejimdagi tuproqlar daryo vodiylarnda sizot" suvlari barkaror bulmagan sharoitda yuzaga keladi. Saz rejimli tuproqlar tog’oldi qiya gekisliklarda va yoyilmalarda toshardan sizib okayotgan bosimli sizot suvlarning barkaror bo’lgan sharoitda hosil bo’ladi.
Yer osti suvlari yaхshi okib ketadigan sharoitda, sizot suvlari odatda kam minyerallashgan bo’lib - bu bo’z tuproqlarning yuqori zonalari uchun haraktyerli bo’lib, odatda bunday sharoitda gidromorf tuproqlar sho’rlanmagan bo’ladi. Yer oeti suvlari kam okib ketadigan joylarda eoz suvdarining minyerallashuvi bo’lganligi sababli, Cho’l zonasidagi va qisman bo’z tuproqlarning kuyi zonalaridagi gidromorf tuproqlar turli darajada sho’rlangandir. Gidromorf tuproqlarning rivojlanishiga sizot suvlaridan tashkari har bir zonaning tabiiy sharoitlari-Iqlimi, tuproq paydo qiluvchi ona jinslar tarkibi, O’simliklar koplami va boshqalar ta’sir etadi. SHuning uchun ham zonal joylashuviga kura, Cho’l zonasining va bo’z tuproqlar zonasining gidromorf tuproqlariga ajaratiladi.
Cho’l va bo’z tuproqlar zonasi asosan gidromorf tuproqlarning tiplarn - o’tloq, botqoq va sho’rхok tuproqlari bo’lib, ular botqoq-o’tloq, o’tloq (tipik), sho’rхok va botqoq-sho’rхok tipchalarga ajratiladi.
SHo’rlanish darajasiga qarab: sho’rlayamagan, kuchsiz, o’rtacha va kuchli sho’rlangan tuproqlarga ajratiladi. O’tloqi tuproqlar gumus mikdoriga kura och tusli (2% gacha gumus bo’ladi) va to’q tusli (2% dan ko’p) turlarga bulinadi. Gidromorf tuproqlar sug’orish davriga qarab yangidan va qadimdan sug’oriladigan (voхa) tuproqlarga ajratiladi.