Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maхsus ta’lim vazirligi toshkеnt arхitеktura va qurilish instituti
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
4.
Xotira. 5. Ma’lumotni qoʻllash. 299 Ta’lim va ta’lim jarayonida bolaning rivojlanish muammosi yosh davrlari va pedagogik psixologiya fanining asosiy masalalaridan biridir. Ta’lim va rivojlanish muammosiga doir qator nazariyalar ishlab chiqilgan boʻlib, ulardan biri: 1. Aqliy xatti – harakatlar, bilimlar, malaka va koʻnikmalarni bosqichma – bosqich rivojlantirish nazariyasi (P.Ya. Galperin). P.Ya.Galperin nazariyasi boʻyicha bilimlarni oʻzlashtirish jarayoni olti bosqichni boshidan kechirib, ularga: 1 . Motivasiya. 2 . Tushuntirish. 3 . Modiy formadagi xatti – harakatlarni bajarish. 4 . Baland ovozda xatti – harakatlar va vazifalarni bajarish. 5 . Bajariladigan xatti – harakatlarni ichki rejada ovoz chiqarmay bajarish. 6 . Faoliyatni fikran bajarishga kiradi. Ushbu nazariyada ta’limning uchta asosiy turlari ajratiladi: - birinchi turda – tatti – harakatlarni oʻzlashtirish xatolar bilan kechadi, berilayotgan material yetarli darajada anglanilmaydi, ta’lim oluvchi ta’limning asl mohiyatini tushunib yetmaydi; - ikkinchi turda – materialni nisbatan dadil va toʻla tushunilishi va material bilan bogʻliq tushunchalarni ajratilishi bilan xarakterlanadi; - uchinchi tur – tez, samarador va bexato xatti – harakatlarni oʻzlashtirilishini ta’minlab beradi. V.V.Davidov nazariyasi. Ushbu nazariya kichik maktab yoshidagi oʻquvchilarni ilmiy tushunchalarni oʻzlashtirilishini tashkil qiladi. Bunda oʻquvchilar tomonidan ta’lim jarayonida nazariy tushunchalar tizimini oʻzlashtirilishi lozim boʻlib, bu oʻz oʻrnida xususiydan umumiy bilimlarga oʻtilishini ta’minlaydi. Qator nazariyalar muammoli ta’lim bilan bogʻliq boʻlib, L.V.Zankov va 300 A.M.Matyushkin tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ta’limda muammoli darslarni tashkil etishga qaratilgandir. Ta’limning psixologik asoslari muammosi koʻpgina masalalarni qamrab oladi. Ta’limning muvaffaqiyati bir qator psixologik omillarga bogʻliq boʻladi. Avvalo, oʻquvchining oʻqishga boʻlgan munosabatiga toʻxtaylik. Bu munosabat diqqatda, his – tuygʻularda, qiziqishlar va irodada, shuningdek, shaxsning tutgan yoʻlida namoyon boʻladi. Ta’lim jarayoni avvalo oʻquvchilar diqqatini yoʻlga solishni talab etadi. Darslarda koʻrgazmali qurollardan, axborot texnologiyalari vositalaridan foydalanish ta’lim oluvchida ixtiyorsiz diqqatni yuzaga keltiradi. Ta’lim jarayonida ta’lim beruvchining vazifasi darsda ishlash holatini yuzaga keltirishdagina emas, balki oʻquvchilarning darsda oʻtiladigan materialini idrok etishga tayyor turishlarini kuzatish hamdir. Dars jarayonida oʻquvchilarning diqqati oʻzgarib turadi. Oʻqitish jarayonida bu qonuniyatlarni nazarda tutish va oʻquvchilar diqqatini materialning asosiy jihatlariga jalb etish hamda ularni takrorlash kerak. Ta’lim jarayonining samaradorligi koʻp jihatdan oʻqituvchi tomonidan beriladigan koʻrsatmalarga ham bogʻliq. Oʻqituvchining roli shundan iboratki, u oʻquvchilarga tegishli ustanovkani hosil qilishi, nimani vaqtincha, nimani umrbod esda olib qolishi kerakligini, nimani butunlay esda olib qolmasdan faqat tushunib olish kifoya qilishini, nimani soʻzma – soʻz esda olib qolishni, nimaning ma’nosini oʻz soʻzlari bilan aytib berish uchun esda olib qolish zarurligini koʻrsatib oʻtish lozim. Kuzatishlar koʻrsatadiki, bunday koʻrsatmalar berilmaganda, oʻquvchilarda koʻpincha notoʻgʻri tasavvurlar vujudga keladi. Oʻqitishning emotsionalligi ta’limning muvaffaqiyatliligini ta’minlovchi omillardan biridir. Ta’lim berish jarayoni emotsional jarayon. Agar oʻquvchilarga berilayotgan axborot ularda hech qanday his – tuygʻu uygʻotmasa, uni 301 oʻquvchilar yaxshilab esda olib qolmaydilar. Gap oʻquvchilarning psixik holatlari, ya’ni ularning muayyan bir paytdagi kechinmalari haqida ham borishi kerak, albatta. Ulardagi quvonchli, optimistik kayfiyat oʻquv faoliyatini juda samarali qiladi. Oʻquvchilar emotsional ruhdagi materialni durustroq oʻzlashtirib oladilar. Oʻtkazilgan tajribalar oʻquvchilar hech qanday his – tuygʻu uygʻotmaydigan materialga qaraganda, emotsional ruhdagi materialni yaxshiroq eslab qolishlarini koʻrsatadi. Oʻqituvchi oʻquv jarayonining emotsional tomoni haqida gʻamxoʻrlik qilishi kerak. Bu muammo juda muhim ahamiyatga ega. Chunki, ta’limning mazmuni nihoyatda murakkablashib, hajmi esa gʻoyatda kattalashib ketgan. Uning muvaffaqiyatli oʻzlashtirilishiga erishish uchun oʻquvchilarning kuchaytirish lozim. Ijobiy tuygʻular oʻquv mehnatining samaradorligiga kuchli ta’sir etadi. Hafsala bilan bajarilgan begʻaraz munozara paydo boʻladi, bahslashiladi, befarq qaragan yoki undan ham salbiy munosabatda boʻlgan ishga esa, hech qanday hafsala boʻlmaydi. Jamiyatimizdagi mehnat – haqiqiy ijod, quvonch manbai. Maktab oʻquvchilarida oʻquv mehnatiga ijobiy munosabat uygʻotib, mehnatning haqiqiy ijodga, quvonch manbaiga aylanishiga koʻmaklashish kerak. Qadimda greklar juda ajoyib iborani qoʻllaganlar: “Talaba – toʻldirilib turilishi kerak boʻlgan idish emas, balki yoqib turilishi lozim boʻlgan mash’aldir”. Bu fikrning tagida juda chuqur ma’no bor. Zero, oʻqituvchi biz yuqorida ta’kidlab oʻtgan ta’lim metodlari: muammoli ta’lim, qisman izlanish metodi va tadqiqot metodlaridan keng qoʻllanilishi kerak. Ta’lim jarayonini bugungi kundagi asosiy talablaridan biri erkin fikrlovchi, mustaqil tafakkurga ega boʻlgan shaxsni shakllantirish boʻlib, yuqorida aytib oʻtilgan metodlardan foydalanish uchqunlardan katta mash’allar paydo boʻlishini ta’minlab beradi. Ta’lim jarayonida oʻquvchilarning bilishga qiziqishlari gʻoyat katta rol oʻynaydi. Ma’lumki qiziqish oʻquvchilarning emotsional bezagi, biror buyumni, biror faoliyatni tanlash munosabati va yoʻnalishidir. Ma’lumki, psixologiyada qiziqishning ikki turi oʻquvchilarning ta’lim jarayonida aniqlanadi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|