O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

4.2. Asosiy fondlar amortizatsiyasi va emirilishi 
Asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy jihatdan eskirishi mumkin. 
Jismoniy (moddiy) eskirish - asosiy fondlarning birlamchi xislatlarini ishlab 
chiqarishda qatnashishi natijasida yo‘qotishi va tabiiy eskirishida yuzaga keladi. 
Ma’naviy eskirish - asosiy fondlarning qadrsizlanishi yoki texnik jihatdan 
muddatidan avval ish qobiliyatini yo‘qotishidir. Ma’naviyeskirish 2 
xilko‘rinishgaega: 

---

60 

Asosiy fondlarularning ishlab chiqarish qiymatlari pasayishi natijasida 
qadrsizlanadi. 

Asosiy fondlar fan-texnika taraqqiyoti ta’siri ostida yanada samaraliroq 
fondlarning paydo bo‘lishi natijasida qadrsizlanadi. 
Asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarish, ya’ni jismoniy va ma’naviy jihatdan 
eskirgan asosiy fondlarning o‘rnini iqtisodiy to‘ldirish uchun korxona bu vositalar 
qiymatidan amortizatsion ajratmalarni ayirib tashlaydi hamda bu ajratmalar 
keyinchalik xarajatlar sifatida mahsulot tannarxiga kiritiladi.
,
100




b
a
ch
b
a
F
T
F
F
N
bu yerda 
N
a
-to‘liq qayta tiklash uchun yillik amortizatsiya me’yori,%; 
F
b
–asosiy fondlarning boshlang’ich qiymati, so‘m; 
T
a
– asosiy fondlarning me’yoriy xizmat vaqti, yil. 
Yillik amortizatsiya ajratmalari (A
a
) miqdori quyidagicha aniqlanadi. 
a
ch
k
b
a
T
F
M
T
F
A




, 
bu yerda 
T
k 
– xizmat muddati davomida kapital ta’mirlashga sarflangan xarajatlar;
M– modernizatsiya qilishga sarflangan xarajatlar.
Amortizatsiya mablag’lari asosiy fondlarni to‘liq qayta tiklash (renovatsiya), 
kapital ta’mirlash va uskunalarni modernizatsiya qilish uchun alohida ravishda 
yo‘naltiriladi. Shu sababli, amortizatsiya me’yori ikki qismdan - fondlarni 
renovatsiya qilish (N
t.t
) hamda kapital ta’mirlash va modernizatsiya qilish (N
k.t
.)dan 
iborat. 
Birinch holda: 
o
o
b
h
ch
b
t
t
F
T
F
F
N
100
*
*
.


, 
bu yerda 
T
h 
- asosiy fondlarning haqiqiy xizmat qilish vaqti, yil. 

---

61 
Ikkinchi holda: 
o
o
b
h
k
t
k
F
T
M
T
N
100
*
*
.


Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlar asta-sekinlik bilan eskirishi 
sababli, ularning ish qobiliyatini ta’mirlash orqali tiklash zaruriyati tug’iladi. Asosiy 
fondlarni ta’mirlash kapital, o‘rta va joriy turlarga bo‘linadi. Bino va inshootlarni 
ta’mirlash o‘z mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mablag’lariga ko‘ra mashina va 
uskunalarni ta’mirlashdan farq qiladi. 
Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlar asta-sekinlik bilan eskirishi sababli, 
ularning ish qobiliyatini ta’mirlash orqali tiklash zaruriyati tug’iladi. Asosiy 
fondlarni ta’mirlash kapital, o‘rta va joriy turlarga bo‘linadi. Bino va inshootlarni 
ta’mirlash o‘z mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mablag’lariga ko‘ra mashina va 
uskunalarni ta’mirlashdan farq qiladi. 
Mashina va uskunalarni kapital ta’mirlashda ular to‘liq qismlarga bo‘linadi 
va eskirgan qismlar almashtiriladi. Uskunalarni ikki marta kapital ta’mirlash 
orasidagi muddat ta’mirlash sikli deb ataladi. Mashina va uskunalar mahsus 
zavodlarda ta’mirlanadi.