O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

Kombinatsiyalashtirish deb bir necha korxonalarni bir maydonda joylashib 
tayyor mahsulot ishlab chiqarishiga aytiladi. Kombinatsiyalashtirish natijasida 
kombinatlar paydo bo‘lib ular 3 xil bo‘ladi: 

---

51 

xomashyoga ketma-ket ishlov berib, undan tayyor mahsulot ishlab 
chiqaruvchi korxonalar. Masalan: metallurgiyakombinati, bunda cho‘yan, po‘lat va 
prokat ishlab chiqarish jarayonlari ketma-ket bajariladi; 

xomashyoni kompleks tarzda qayta ishlash, bu asosan neft, kimyo 
kombinatlari va rangli metallarni qayta ishlash kombinatlarini tashkil qilishda 
qo‘llaniladi; 

bir korxonaning ishlab chiqarishdagi chiqindilari ikkinchi korxona uchun 
xomashyo sifatida ishlatiladi. Masalan: yog’ochsozlik korxonalaridan chiqadigan 
qirindi va qipiqlardan karton va qipiq plitalar ishlab chiqaradigan korxonalar. 
Kombinatsiyalashgan korxonalarning foydali tomoni: 

ular eng yuqori mehnat unumdorligiga ega bo‘ladi, chunki ularda mehnatni 
mexanizatsiyalashtirish keng ko‘lamda qo‘llaniladi. 

korxonalarning omborlarida xomashyo zaxiralari deyarli ko‘p bo‘lmaydi. 

bunday korxonalarda yuklarni tashish uchun o‘zi yurar transport vositalaridan 
foydalanishga ehtiyoj bo‘lmaydi, chunki barcha mehnat buyumlarini bir ish joyidan 
boshqa ish joylariga uzatish jarayonlari avtomatik ravishda bajariladi. 
3.3. Optimal ishlab chiqarish hajmi va sotish 
Korxonada optimal ishlab chiqarish xajmining asosiy g‘oyasi shundan iboratki, 
korxona xaridorlar talabiga javob beradigan (yoki bu talabdan oshib ketadigan 
maxsulotlarni yaratadi va shu bilan birgalikda xaridorlar bahoning oqilona 
asoslanganligiga ishontiriladi). Korxona sifatli xizmat ko‘rsatishda tavsiflash jalb 
etilishi, qadriyatlarni inobatga olgan xolda raqobatchilarga nisbatan kamroq 
xarajatlar bilan tovarni ishlab chiqaradi. Optimal ishlab chiqarishni muvaffaqiyatli 
qo‘llanayotgan korxonalar bir paytda xarajatlarni ham kamaytiradi va tovarlarga 
qo‘shimcha belgilar beradi, ularni yangi turini yaratishni ham boshqaradi. Ushbu 
optimal ishlab chiqarish xajmini uzoq davrida qo‘llayotgan sanoat korxonalaridan 
biri Toyota Motor Co. Bu korxona mahslot sifati juda ham yuqori va ishlab chiqarish 
xarajatlari raqobatchilarga nisbatan eng kam. U oldin keng doiradagi xaridorlarga 

---

52 
juda sifatli va arzon avtomashinalarni tavsiya qilar edi. Keyinchalik bu korxona 
nufuzli avtomobillar bozoriga kirib kelishni qaror qildi. 
Bu korxonaning optimal ishlab chiqarish hajmi va sotishning muvaffaqiyatli 
strategiyalari: 
1) yuqori sifatli avtomobillarni kam xarajat bilan ishlab chiqarish tajribasini 
nufuzli mashinalar ishlab chiqarish jarayoniga joriy etish va raqobatchilarga 
nisbatan (Mersedes va BMW) xarajatlarni tushirish; 
2) mahsulot bahosini raqobatchilarga nisbatan pasaytirish (Mersedes va BMW) 
o‘z modellarini 40-75 ming dollarga sotadigan bo‘lsa, Toyota o‘z modellarini 38-42 
ming dollarga tavsiya qilgan va raqobatchi korxonalarning xaridorlarini ko‘p 
qismini o‘ziga jalb qilib oldi; 
3) an’anaviy sotish tizim bilan bog‘liq bo‘lmagan dillerlar tizimini vujudga
keltiruvchi va mijozlarga shaxsiy munosabat va xizmat ko‘rsatishni ta’minladi. 
Ushbu optimal ishlab chiqarish hajmi va sotishda asosan korxona 
kamchiliklarni chetda qoldirib afzalliklarni birlashtiradi.