O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

Intensiv koeffitsient - ma’lum bir vaqt ichida haqiqiy ishlab chiqarilgan 
mahsulot miqdorini bildiradi. U haqiqiy ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatini 
rejalashtirilgan mahsulot qiymatiga nisbati bilan aniqlanadi. 
rej
haq
ICH
ICH
K

int
, 
bu yerda 
ICH 
haq
- haqiqiy ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori; 
ICH 
rej
- mahsulotishlabchiqarishrejasi. 
Dastgohlardan integral foylalanish koeffitsienti uskunadan intensiv va 
ekstensiv foydalanish koeffitsientlarining ko‘paytmasi orqali aniqlanib, uning vaqt 
va quvvat bo‘yicha band bo‘lishini majmuaviy tavsiflaydi. 
int
int
K
K
K
eks
egr


. 
 
4.4. Asosiy ishlab chiqarish fondlardan foydalanishni yaxshilash 
yo‘nalishlari
Korxona asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilashning 
asosiy yo‘nalishlari sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: 

smena davomida uskunalar bekor turib qolishini qisqartirish va uning oldini 
olish; 

uskunalarning smenalik koeffitsientini oshirish; 

bekor turuvchi uskunalarni qisqartirish va tugatish; 

ta’mirlash va profilaktika tadbirlarini o‘z vaqtida va sifatli ravishda amalga 
oshirish; 

---

64 

uskunalarni ekspluatatsiya qiluvchi xodimlar malakasini oshirish; 

ishlab chiqarishni tashkil etish va resurslar bilan ta’minlashni yaxshilash. 
Asosiy ishlab chiqarish fondlari hajmi va ulardan foydalanish darajasi 
korxonaning ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilaydi. 
Ishlab chiqarish quvvati ma’lum bir vaqt davomida ilg’or texnologiyalardan 
foydalanib, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning ilg’or sharoitlarida ishlab 
chiqarish mumkin bo‘lgan mahsulotlarning darajasidir. 
Ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi 
hamda xizmat ko‘rsatish doirasini hisobga olgan holda aniqlanadi. Ishlab chiqarish 
quvvati sifatli mahsulot ishlab chiqarish bo‘yicha salohiyat imkoniyatlarini 
ifodalaydi. 
Bozor sharoitida xo‘jalik faoliyatining subyekti u yoki bu mahsulotga bo‘lgan 
talabni qondirishga mo‘ljallangan. Iste’molchilar talabi, bozorni marketing 
izlanishlari orqali aniqlanadi va talabdan kelib chiqib, korxonaning to‘liq ishlab 
chiqarish quvvatini belgilaydi. Avvalo ishlab chiqarishning mavjud quvvatlari 
aniqlanadi, so‘ngra quvvatni oshiruvchi qo‘shimcha resurslar aniqlanadi. Talabning 
oshishi qo‘shimcha ishlab chiqarish quvvati kiritilishini talab qiladi. Iqtisodiy 
mustaqillik sharoitida iste’molchilar bilan o‘zaro munosabatlar ham o‘zgara 
boshlaydi: birinchi navbatda ishlab chiqarishni har tomonlama o‘zgartira olish, 
ikkinchidan tashqi o‘zgarishlarga o‘z vaqtida moslashish kerak bo‘ladi. 
Ishlab chiqarish quvvati bir qator omillarga bog’liq: 

ishlab chiqarish dasturining mehnat sig’imiga; 

xo‘jalik subyektiningishvaqtiga; 

asbob-uskunalarning ishlash vaqtiga; 

mahsulot ishlab chiqarilayotgan xom-ashyo va materiallar tarkibi va sifatiga; 

ishlatilayotgan texnika va texnolgiyalarning darajasiga; 

ishchilarning malakasiga. 

---

65 
Ishlab chiqarish quvvatining ko‘rsatkichlari uzoq muddatli strategiyani ishlab 
chiqishda muhim hisoblanadi. Quvvatning loyiha, kiruvchi, chiqquvchi va