O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

 
Nаzоrаt sаvоllаri 
1. Ishlаb chiqаrish xаrаjаtlаri tushunchаsi vа uning mоhiyati. 
2. Bоshqа xаrаjаtlаr tаrkibigа nimаlаr kirаdi? 
3. O‘zgаruvchаn xаrаjаtlаr dеb nimаgа аytilаdi? 
4. Mаhsulоt tаnnаrxini tаshkil etuvchi xаrаjаtlаr qаysilаr? 
5. Tаnnаrxni pаsаytirish mаnbаlаri vа оmillаri. 
6.Mahsulot tаnnаrxini tаshkil etuvchi moddiy xаrаjаtlаr qаysilаr? 
7.Mahsulot tаnnаrxini tаshkil etuvchi ish haqi xаrаjаtlаri qаysilаr? 
8.Mahsulot tаnnаrxini tаshkil etuvchiamortizatsiyaxаrаjаtlаri nima
? 
 
 
9
-Bob.
KORXONA MAHSULOTLARIGA NARXNI SHAKILLANISHI 
 
9.1. Narxning iqtisodiy mohiyati va turlari 
Baho kuchli ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor kategoriyasi bo‘lib, tovarlar 
ayirboshlanganda yuz beradigan munosabatlami anglatadi. Oqilona, ilmiy jihatdan 
asoslangan baho va baholash iqtisodiyotning ilmiy va amaliy vositalaridan biri 
hisoblanadi. 
Baho bamisoli baromctr kabi bozor holatini ko‘rsatib turadi, u pasayib ketsa, 
tovar bozori kasodga uchraydi, tovar nafsiz bo‘lib, uni boshqa tovar bilan 
almashtirish yoki sifatini yaxshilash zarurligi kun tartibiga qo‘yiladi. 
ikki xil narxni ajratib ko‘rsatish mumkin 
a) talab narxi bu – narx har bir tovar birligining xaridorlarni o‘ziga jalb qila 
olish qobiliyatidir (ma'lum vaqtda), istaklar ko‘paysa u pasayadi. 
b) taklif narxi – bu tovar sotuvga kelib tushgan narxdir. 
Narx – talab va taklifning muayyan nisbatida, tovar (xizmati)ni ishlab 
chiqarishga ketgan iqtisodiy resurs xarajatlari hamda uning nafliligini pul 
ko‘rinishida ifodalanishidir. 
Narx - tovar qiymatining pul ifodasi. Narxni belgilashda mahsulot ishlab 
chiqarish va sotish va sof daromadni shakllantirish uchun rejalashtirilgan 

---

105 
xarajatlarning to'liq qoplanishi ta'minlanadi. Narxga ta'sir qiluvchi omillarni ikki 
yo'nalishda tasniflash mumkin: 

birlamchi va ikkilamchi omillar; 

ichki va tashqi omillar. 
Birlamchi omillar tovarlarning qiymatiga ta'sir qiladi. Ular ishlab chiqarish 
tannarxi va aylanish (ishlab chiqarish tannarxi) dinamikasi bilan ajralib turadi. 
Ushbu omillar guruhiga quyidagilar kiradi: 

xom ashyo va materiallar narxlarini hisobga olish; 

ish haqi darajasi; 

amortizatsiya darajasi; 

soliqlar; 

banklarga berilgan kreditlar bo'yicha foizlarni tabaqalashtirish va boshqalar. 
Ikkilamchi omillar narxning narxdan og'ishiga olib keladi. Bu mahsulotning 
iste'mol xususiyatlarining narxini, raqobatbardoshlik va ishlab chiqarish 
samaradorligini hisobga oladi. Bundan tashqari, talab va taklifning nisbati, olib 
borilayotgan ijtimoiy siyosat va boshqalar. 
Ichki omillar narxning tarkibiy qismlari bilan bog'liq: narx, soliqlar, foyda, 
iste'mol qiymati. Bir tomondan xarajatlarni kamaytiradigan va boshqa tomondan 
daromadni ko'paytiradigan omillarni tanlash kerak. Soliqlar bo'yicha korxona 
siyosati soliq qonunchiligida davlat tomonidan taqdim etiladigan imtiyozlarni 
maksimal darajada oshirishga harakat qilishi kerak. 
Tashqi omillar narx va korxonaning iqtisodiy siyosatiga bog'liq emas. Bular 
jamiyatda sodir bo'ladigan ob'ektiv yoki sub'ektiv jarayonlardir.