O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta mahsus talim vazirligi

O‘rtacha ta’mirlash – texnik mazmuni, murakkabligi, bajariladigan ish hajmi 
va davriyligiga ko‘ra, kapital ta’mirlashdan farq qiladi hamda sarflanuvchi mablag’, 
vaqt va kuchni nisbatan kamroq talab qiladi. Bu jarayon korxonaning o‘zida amalga 
oshiriladi. 
Joriy ta’mirlashda, asosan, asbob-uskunalar tozalanadi, moylanadi, 
tekshiriladi, mayda kamchiqliklari bartaraf qilinadi, ya’ni uskunalarning 
foydalanishga doimiy tayyorligi ta’minlanadi. 
4.3. Asosiy ishlab chiqarish fondlardan foydalanishni ko‘rsatkichlari 
Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning ikki guruhi mavjud: 
Birinchi guruh – umumlashtiruvchi va qiymat ko‘rsatkichlari bo‘lib, ular 
asosiy fondlarning turli guruhlarini dinamika va statikada baholash, tahlilqilish, 

---

62 
zaxiralarni aniqlash va bashorat qilish imkonini beradi. Bunday ko‘rsatkichlarga 
fond sig’imi, fond qaytimi, fond rentabelligi va boshqalar kiradi. 
Ikkinchi guruh- xususiy va natural ko‘rsatkichlar bo‘lib, ko‘proq, asosiy ishlab 
chiqarish fondlarining faol qismi- ishchilar, mashina va asbob-uskunalardan 
foydalanish bilan bog’liq. 
Ko‘rsatkichlarning bu guruhi tarkibiga quyidagilar kiradi:

asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashina va asbob-uskunalar) dan ekstensiv 
foydalanish koeffitsienti, ulardan vaqt bo‘yicha foydalanish darajasi; 

asosiy ishlab chiqarish fondlari (mashina va asbob-uskunalar) dan intensive 
foydalanish koeffitsienti, ulardan quvvat bo‘yicha foydalanish darajasi; 

asosiy ishlab chiqarish fondlaridan integral foydalanish koeffitsienti, barcha 
ekstensiv va intensive omillardan birgalikda foydalanish. 
Ekstensiv koeffitsient – dastgohlarning bir davr ichida (oy, yil) haqiqiy 
ishlagan vaqtini rejalashtirilgan vaqtga nisbati bilan aniqlanadi. 
rej
haq
eks
t
t
K

, 
buyerda 
t
haq
- haqiqiyfoydalanilganvaqt; soat 
t
rej
- rejagaasosanfoydalanishmuddati; soat 
Asbob-uskunalarning ekstensiv ko‘rsatkichini yaxshilash uchun ularning 
smenali koeffitsientini oshirish, smenalar orasida bekor turib qolishlarga barham 
berish, dastgohlarni ta’mirlash vaqtini qisqartirish, mehnat intizomini 
mustahkamlash va boshqa tadbirlarni amalga oshirish zarur. 
Uskunаlаrning smеnаlik kоeffitsiеnti – sutkа dаvоmidа mаshinа-
smеnаlаrning o‘rnаtilgаn uskunаlаr umumiy sоni yoki ishchi o‘rinlаrigа nisbаtidir.U 
quyidаgichа аniqlаnаdi: 
s
u
sm
A
MS
K
.

, 
bu yerda 
MS – sutka davomida haqiqiy ishlagan mashina-smenalar yig’indisi; 

---

63 
A 
u.s 
– o‘rnatilgan asbob-uskunalarning umumiy soni. 
Uskunalarning smenalilik koeffitsientini aniqlashning yana bir yo‘li bo‘lib, 
unga ko‘ra korxonalarning bir emas, ikki yoki uch smenada ishlashi va bunda 
uskunalarning barchasidan ham to‘liq foydalanilmasligi ko‘zda tutiladi. Masalan: 
sexda 
300 
donauskunao‘rnatilganbo‘lib, 
birinchismenada 
270 
tasi, 
ikkinchismenadaesa 220 tasiishlagan. Uskunalarningsmenalikoeffitsienti 1,63 
(270+220) /(300) nitashkilqiladi.