O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maхsus

MA’RUZA №11. Ekstraktsion fosfor kislota olishning yarimgidratli va yarimgidrat-digidratli usuli
REJA:

1. 
   
   YArimgidratli usullar ekstraksiyalash jaryoni
   
2. 
   
   Yarimgidrat-digidratli jarayonlar
   

11.1.YArimgidratli usullar ekstraksiyalash jaryoni


YArimgidratli usullar ekstraksiyalash jaryonida to‘g‘ridan-to‘g‘ri konsentrlangan fosfor kislota olish yo‘llari bo‘yicha izlanishlar natijasida yaratildi. Ularni amaliyotda tatbik etilishi shuni ko‘rsatadiki, bunda ular xam afzallikka (reaktor va filtrlash qurilmalarining yuqori intensivlikka egaligi, maxsulot kislotasi konsentratsiyasining 35-48% P₂O₅ gacha ortishi, sulfatli cho‘kma chiqindisining kamayishi), xam etarlicha kamchilikka (reaksion muxit agressivligining ortishi, P₂O₅ va ftor yo‘qotilishining ortishi, nostabil yarimgidrat cho‘kmasining qisman gidratlanishi natijasida filtr tagligiga yopishib qolgan cho‘kmanining o‘sishi xisobiga filtrning yirtilib ishdan chiqishi va x.o.) egadirlar. Bu kamchiliklar birin-ketin bartarf etilmokda va jaxon amaliyotidagi yarimgidratli usulning o‘rni yanada kengaymokda.
Fosfat kislotani ekstraksiyalashning yarimgidratli jarayoni bir necha sxemalar bo‘yicha amalga oshirilishi mumkin. Ulardan birida barcha reagentlarni reaktorning birinchi bo‘linmasiga kiritish bilan xuddi yuqorida bayon etilgan digidratli usuldagidek jarayon amalga oshiriladi. YArimgidratning cho‘kishi suyuq faza tarkibida 35-38% P₂O₅ va 1-1,5% SO₃, xarorat 95-105°S bo‘lganda sodir bo‘ladi. Boshqa xil variantda esa apatitni oldindan 3-4 karra ko‘p mikdordagi konsentrlangan (45-48% P₂O₅) fosfat kislota (birinchi filtrat va aylanma suspenziya) bilan 95-102°S da parchalanadi; olingan monokalsiyfosfat tuggan suspenziya, so‘ngra 92-93% li sulfat kislota bilan qayta ishlanadi. Apatitni parchalash va yarimgidratni kristallantirish bosqichlarining jixozli bo‘linishi natijasida xom ashyodan yuqori darajada (97-98,5%) foydalanishga erishiladi va tarkibida: 0,2-0,4% SaO; 0,5-0,8% SO₃ 1-1,2% (Fe.Al₂O_z; 1-1,1% F yoki 0,2-0,3% F (suspenziya suyuq fazasini soda yordamida ftorsizlantirish orqali) bo‘lgan konsentrlangan (45-48% P₂O₅) maxsulot kislotasi olinadi.
YArimgidratli jaryonlarda nostabil kalsiy sulfat cho‘kmasini suv bilan yuvish va sexdan yuqotishni ta’minlash kerak. Ammo uni digidratga o‘tkazish, xattoki suvli suspenziyaga ma’lum mikdordagi stabilizatorlar [masalan, Sa(ON)₂] qo‘shilganda xam sekin kechadi. Bu esa uning uzatilishini suvli suspenziya xolatida quvurli gidrouzatgichlarda uzatilishini talab etadi. Suyuq fazadagi P₂O₅ konsentratsiyasi va reaktordagi xarorat nisbatan yuqori bo‘lganligi uchun, digidratli jarayonga nisbatan yarimgidratli jarayonlarda ajraladigan gazli fazadagi ftorning mikdori ko‘p bo‘ladi va 15-50% ni tashkil kiladi; uning tutib qolinishi va boshqa maqsadlarda foydalanilishini ta’minlash lozim bo‘ladi. Umuman olganda, yarimgidratli jarayonlardagi P₂O₅, ning texnologik unumi digidratliga nisbatan 1-2% ga kam bo‘ladi, shunga mos xolda maxsulotli unum xam kamayadi.