O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim

9- AMALIY MASHG’ULOT
SHPONKALI VA SHLITSALI DETALLARNI JOIZLIK VA O’TQAZISHLARINI TO’G’RI TANLASH VA HULOSA CHIQARISH
prizma, segment va pona shponkalar bilan sodir bo‘ladigan birikmalar standartlashtirilgan. Bularning ichida mashinasozlikda eng ko‘p tarqalgani prizma shponkali birikmalardir. Ular o‘lchamlarining chegaraviy og‘ishlari ST SEV 189-75 va ST SEV 57-73 standartlar bo‘yicha normallashtirilgan. Shponkali birikmalar birikish tabiatiga qarab 3 turga bo‘linadi: erkin, normal, zich.
Sanoatda 3 xil: -A,V,S prizma shponkalar ishlab chiqariladi. Ularning shartli belgilari: A-shponka bxhxl ST SEV 189-75; V-shponka bxhxl ST SEV 189-75; S-shponka bxhxl ST SEV 189-75 bu yerda b, h, l,- mos ravishda shponka eni, balandligi, uzunligining nominal o‘lchamlari.
Shponka eni bo‘yicha val bilan qo‘zg‘almas, vtulka bilan esa qo‘zg‘aluvchan o‘tqazishlar yordamida birikadi. Taranglik shponkani ishlatilishi davomida qo‘zg‘almaslik,oraliq esa ariqcha sirt yuzalarining shakl va joylashish og‘ishlarini qoplash uchun zarur. Prizma shponka bilan xosil bo‘ladigan birikmalarning o‘tkazish o‘lchamlari, chegaraviy og‘ishlari na qo‘yim maydonlari 3.4 jadvalda keltirilgan.
ST SEV 189-75 bo‘yicha shponka sirtlarining va ularning val va vtulkadagi o‘tirish joylarini g‘adir-budirliklarini tavsiya etilgan qiymatlari 3.1 rasmda ko‘rsatilgan.
Topshiriqni bajarish tartibi.
1. Prizma shponka bilan xosil bo‘lgan birikmaning nominal o‘lchamlarini aniqlang va uning shartli belgilanishini yozing.
2. Shponkali biriikmalarning xamma elementlaridagi chegaraviy og‘ishlarni va qo‘yim maydonlarini aniqlang.
3.Shponkani eni "b" bo‘yicha qo‘yim maydonining grafik tasvirini quring.
4. Birikmaning yig‘ma va detallashtirilgan eskizini chizing.


Topshiriqni bajarish misoli.
Sinov daftarchasining tartib raqami 156-77 (oxirgi raqam-6, undan oldingisi-5, ularning yig’indisi toq son), qo’llanmadagi 3.1- jadvaldan topshiriqning boshlang’ich ma’lumotlarini aniqlaymiz: val va vtulkaning birikish diametri 0,76 mm; shponka turi "v", birikish xususiyati normal.
1. Shponkali birikma elementlarining nominal o’lchamlarini 3.2-jadvaldan aniqlaymiz: (ST SEV 189-75): 0, 76 mm uchun (75-85 oralikda) shpon­ka eni b=22 mm, balanligi h=14 mm, ariqchaning chukurligi valda t1=90 mm vtulkada t2=4.5 mm, doiraviylik radiusi (faska) S x 45 = 0,25 mm. SHponkaning uzunligi 100 mm uning vazifasiga va uzatayotgan burovchi momentiga nisbatan 63-250 mm oraliqdan olinadi. Bu topshiriqda kuch xisoblab topilmaganligi uchun uning miqdori tavsiya etilgan qatordan qabul qilingan: (3.2-jadval )
SHponkaning shartli belgilanishi:
SHponka V 22x14x100 ST SEV 189-75
2. Normal birikma uchun 3.3 jadvaldan birikuvchi o’lchamlarning qo’yim maydonlarini aniqlaymiz:
SHponkaning eni uchun - h9 Valdagi ariqchaning eni uchun - N9 Vtulkadagi ariqchaning eni uchun - Js9
3.4-jadvaldan esa birikmaydigan o’lchamlarning qo’yim maydonlarini aniqlaymiz:

3.1-jadval

“Shponkali birikmalarda qo’yim va o’tqazishlar”
bo’limi bo’yicha topshiriq variantlar.

Sinov daftarchasining oxirgidan oldingi raqami		Sinov daftarchasining oxirgi raqami
		I	2	3	4	5	6	7	8	9 .	0
	I	Ø 20	Ø 35	Ø 332	Ø 28	Ø 170	Ø 210	Ø 332	Ø 390	Ø50	Ø110
	2	Ø384	Ø32	Ø122	Ø 240	Ø 240	Ø36	Ø92	Ø52	Ø334	Ø236
	3	Ø38	Ø1Ø4	Ø260	Ø 332	Ø 40	Ø112	Ø58	Ø400	Ø264	Ø120
	4	Ø422	Ø44	Ø125	Ø 270	Ø 15	Ø60	Ø485	Ø46	Ø74	Ø272
	5	Ø48	Ø28	Ø276	Ø6	Ø62	Ø76	Ø22	Ø32	Ø212	Ø35
	6	Ø45Ø	Ø260	Ø36	Ø85	Ø136	Ø218	Ø142	Ø84	Ø375	Ø244.
	7	Ø45	Ø145	Ø72	Ø56	Ø250	Ø68	Ø14	Ø136	Ø15	Ø178
	8	Ø150	Ø75'	Ø85	Ø280	Ø345	Ø18	Ø144	Ø42	Ø155	Ø282
	9	Ø 70	Ø16	Ø10	Ø8	Ø56	Ø126	Ø12	Ø152	Ø250	Ø133
	0	Ø140	Ø248	Ø80	Ø122	Ø17	Ø84	Ø64	Ø84	Ø175	Ø76

Sinov daftarchasining oxirgi ikki raqamining yig’indisi	Shponka-ning bajarilish turi	Shponkali birikmaning xususiyati
J u f t	A	e r k i n
T o q	V	n o r m a l
«0» bilan tugaydi	S	jips

3.2-jadval

Prizma shponkali birikmalarning asosiy o’lchamlari, mm
/ST SEV 189-75 bo’yicha/

Val. diametri d, mm	Shponkaning nominal o’lchamlari						Ariqchaning nominal o’lchami.
	Bxh, mm	S, mm	Uzunliklar oralig’i l, mm				chuqurligi			r,mm
			dan		gacha	Valda t1 mm		vtulkada t2 mm
6 dan 8 gacha 8 10 10 12.	2x2 3x3 4x4	0,20	6 6 8	20 36 45		1,2 1,8 2,5		1.0 1,4 1,8	0,12
12 17 17 22 22 30	5x5 6x6 8x7	0,30	10 14 18	56 70 90		3,0 3,5 4,0		2.3 2,8 3,3	0,25
30 38 38 44 44 50 50 58 53 65	10x8 12x8 14x8 16x10 13x11	0,50	22 28 36 45 50	110 140 160 180 200		5,0 5,0 5,5 6,0 7,0		3,3 3,3 3,3 4,3 4,4	0,30
65 75 75 85 85 95 95 11O 11O 130	20x12 22x14 25x14 28x16	0,70	56 63 70 80 90	220 250 280 320 360		7,5 9,0 9,0 10,0 11,0		4,9 5,4 5,4 6,4 7,4	0,50
130  150 150  170 170 200 200 230	36x20 40x22 45x25 50x28	1,10	100 100 11O 125	400 400 450 500		12,0 13,0 15,0 17,0		3,4 9,4 10,4 11,4	0,80
230 260 280 290 290 330	70x36	1,80	140 160 180	500		20,0 20,0 22,0		12,4 12,4 14,4
330  380 380 440 440  500	80x40 90x45 100x50	2,70	200 220 250	500		25,0 28,0 31,0		15,4 17,4 19,5	2,20

Izox: Shponkaning uzunligi quyidagi qatordan tanlanishi shart:
6; 8; 10; 12; 14; 16; 18; 20; 22; 25; 28; 32; 36; 40; 45; 50; 50; 56; 63; 70; 80;
90; 100;110; 125; 140; 160; 180; 200; 220; 250; 280; 320; 400; 450; 500.

3.3-jadval

Prizmali shponka “v” o’lchamning

ST SEV 57-73 bo’yicha qo’yimlar maydoni

	“ ” o’lchamning qo’yimlar maydoni
	Xar qanday birikma	Birikma xolda	Erkin	Birikma xolda	normal	Birikma xolda	Jips
		Valga	Vtulkaa	Valga	Vtulka	Valga	Vtulka
Shponka Ariqcha	h 9 -	- H9	- D10	- N9	- Js 9	- P9	- P9

3.4-jadval

Prizmali shponkaning birikmalardagi
o’lchamlarning ST SEV 57-73 bo’yicha
qo’yimlar maydoni va chegaraviy chetga chiqishlari.

	Qo’yimlar maydoni		Chegaraviy chetga chiqishlar
	Shponka- ning balandligi h	Shponka- ning uzunligi l	Valdagi t1 (yoki d-t1) va vtulkadagi t2 (yoki d+t2) chuqurlik / yoki chizmada ko’rsatilgan o’lcham /
			h ,mm
			0dan 6gacha	6dan 18gacha	18dan 50gacha
Shponka Ariqcha	h11, h9 -	h 14 H 15	- 0,1	- 0,2	- 0,3

Ko’rsatilgan o’lchamlar uchun shu chegaraviy chetga chiqishlar manfiy qiymat bilan belgilanadi.

Shponkaning balandligi h=2÷6 mm bo’lgan holda.

SHponkaning balandligi – h ll

SHponkaning uzunligi – h 14
Valdagi shponka uchun ariqchaning uzunligi - N15
Val va teshik sistemasi bo’yicha ilovadagi jadvaldan (ST SEV 144-75) o’lchamlarning chegaraviy og’ishlarini aniqmaymiz: 22 h9 (-0,059); 22N9(-0.052); 22 Js( ); 14 h ll (-0.110); 100 h14 (-0.87); 100 H15(+1,4) .
CHizmada ko’rsatiladigan val (t) va vtulkadagi (d+t ) ariqchalar o’lchamlarining og’ishlarini aniqlaymiz: Shponkaning balandligi h=14 im bo’lganda 3.4-jadvaldan 6-18 mm oraliqda: t =g+0.2 va d+t=81,4+0,2.
3. Shponkaning eni "v" buyicha qo’yim maydonini grafik tasvirini quramiz.

4. Birikmaning yigma va detallashtirilgan eskizini chizamiz.(3.3 rasm)