O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim

D(d)	ES	EI	es
ei
1	27	0,011	0	-0,003	-0,012
2	33	-0,027	-0,037	0,011	0,007
3	114	0,064	0,025	0,086	0,053
4	52	0,047	-0,010	-0,020	-0,089
5	17	0,008	-0,008	0	-0,013
6	10	-0,0035	-0,0055	0,026	0
7	436	-0,238	-0,465	0,0135	-0,0135
8	185	0	-0,126	0,017	-0,046
9	12	0	-0,0063	0,083	0,010
10	14	0,007	0	0	-0,036

O‘lchamlarni berilgan chetga chiqishlari bilan yozib, chegaraviy o‘lchamlarini va qo‘yimlarini hisoblang, hamda qo‘yim maydonlarining grafik tasvirini chizing.

1.2. Qamrovchi sirt o‘lchamlari berilgan (mm).

Variant	O‘lcham	Variant	O‘lcham	Variant	O‘lcham
1	Ø	6	Ø	11	Ø
2	Ø	7	Ø	12	Ø
3	Ø	8	Ø	13	Ø
4	Ø	9	Ø	14	Ø
5	Ø	10	Ø	15	Ø

Nominal, chegaraviy o‘lchamlar va ularning qo‘yimlarini aniqlang. Qo‘yim maydonlarining grafik tasvirini chizing.

3. 
   Nominal o‘lcham, uning qo‘yimi va chetga chiqishning bir qiymati berilgan (mm).
   

Variant	D(d)	TD(Td)	ES	EI	es	ei
1	20	0,010	+0,035		0
2	48	0,028		0		-0,048
3	128	0,218		+0,083	+ 0,013
4	36	0,047	-0,006		-0,0075
5	68	0,008	0		0
6	90	0,143	+ 0,317			-0,143
7	42	0,018		+0,026	+ 0,035
8	286	0,315		+0,128		-0,1575
9	423	0,117	- 0,003		+ 0,117
10	158	0,096	+ 0,048			-0,035

CHetga chiqishning ikkinchi qiymatini, chegaraviy o‘lchamlarini aniqlang. Qo‘yim maydonlarining grafik tasvirini chizing.

1.4. Kuch (silovoy) gidrotsilindri tanasi ichki diametrining o‘lchami Ø120^0,087 berilgan. Tayyor mahsulotlarni o‘lchash natijasida, o‘lchamlari 120,093 mm va 119,87 mm bo‘lgan korpuslar borligi aniqlandi. Xaqiqiy o‘lchamlarni chegaraviylari bilan taqqoslab bu korpuslarning ishga yaroqliligini aniqlang.

1.5. Quvvat (moщnost) olish (otbor) reduktorining etaklovchi (vedushiy) vali Ø60 o‘lcham bilan, etaklanuvchi esa – Ø60 tayyorlanishi lozim. Vallardan qaysi biri aniqroq va ikkinchisiga nisbatan necha barobar aniqlikda tayyorlanishini hisoblang.
1.6. Nominal va chegaraviy o‘lchamlardan biri berilgan (mm).

Variant	D(d)	Dekt	Dekch	dekt	dekch
1	105	105,986		105,816
2	38		37,9977		37,875
3	77	77,0085		77,136
4	20	20,036		20,080
5	18		17,963		17,9995
6	14		13,630		13,815
7	54	54,005		54,028
8	62	62,230		62,0095
9	181		180,838		180,905
10	215		214,994		214,315

Chetga chiqishning biri nol bo‘lgan hol uchun chegaraviy o‘lchamlarni va chetga chiqishning noma’lum qiymatlarini aniqlang. O‘lchamning qo‘yimini aniqlang, nominal o‘lchamni chegaraviy chetga chiqish bilan ifodalangan shartli ko‘rinishini yozing. Qo‘yim maydonlarining grafik tasvirini chizing.

7. 
   O‘lchamlar: Ø 20 va Ø 215 berilgan. Bularning biri ikkinchisiga nisbatan necha marta aniqligini toping.
   
8. 
   Teshikning o‘lchami Ø 315 0,023 berilgan.
   

Tayyor detallarni o‘lchash, teshikning haqiqiy o‘lchamlari qo‘yidagicha ekanligini ko‘rsatdi:
1) 315,016; 2) 315,038; 3) 314,905; 4) 315,008; 5) 314,996; 6) 314,983;
7) 315,047; 8) 314,823; 9) 314,815.
Ishga yaroqli va tuzatilishi mumkin bo‘lgan nuqsonli detallarni aniqlang.
1.9. Nominal va chegaraviy o‘lchamlardan biri berilgan (mm).

Variant	D(d)	Dekt	Dekch	dekt	dekch
1	4	4,002			3,996
2	7		6,9975		6,928
3	12	12,026		12,018
4	36	36,048			35,870
5	48	46,117		48,0035
6	73		72,816	73,012
7	36		85,915	86,128
8	157	157,160			156,820
9	248		247,630		247,780
10	850		349,540	350,096

CHegaraviy chetga chiqishlar nominal o‘lchamga nisbatan simmetrik bo‘lganda noma’lum chegaraviy o‘lchamli, chegaraviy chetga chiqishlarni va o‘lchamni qo‘yimini aniqlang. Nominal o‘lchamning chegaraviy chetga chiqishlar bilan ko‘rinishidagi shartli belgilanishini yozing. Qo‘yim maydonlarining grafik tasvirini chizing.

5 – amaliy mashg‘ulot
Mavzu: Sirtlarning belgilangan shakldan chetga chiqishi va joylashishini aniqlash
Asosiy ma’lumotlar:
Belgilangan shakldan chetga chiqish va joylashishni quyidagi standartlar bilan qat’iy belgilangan:
GOST 24642-81 (ST SEV 301-76) - osnovnыe terminы i opredeleniya (asosiy atamalar va aniqlovchilar);
GOST 24643-81 (ST SEV 636-77) - chislovыe znacheniya dopuskov (qo‘yimlarning raqamli qiymatlari);
GOST 2.308-79 (ST SEV 368-76) - ukazaniya na chertejax dopuskov formы raspolojeniya (shakldan chetga chiqish va joylashishni qo‘yimlarini chizmalarda ko‘rsatilishi).
Asosiy belgi va tushunchalar:

	- to‘g‘ri chiziqlilik (pryamolineynost) dan chetga chiqish;
	- tekislikdan (ploskostnost) chetga chiqish;
	- silindrlilik (silindrichnost) dan chetga chiqish;
	- doiraviylik (kruglost) dan chetga chiqish;
	- bo‘ylama kesim (prodolnoe sechenie) profilidan chetga chiqish;
	- parallellikdan chetga chiqish;
	- perpendikulyarlikdan chetga chiqish;
	- qiyalilik (naklon) dan chetga chiqish;
	- o‘qlarning bir chiziqda yotishidan (soosnost) chetga chiqishi;
	- simmetriklikdan chetga chiqish;
	- o‘qlarning o‘zaro kesishishidan (peresechenie osey) chetga chiqish;
	- pozitsiyadan chetga chiqish;
	- torets va radial tepish (bienie);
	- profilning berilgan shakldan chetga chiqishi;
	- sirtning berilgan shakldan chetga chiqishi.

Misollar

1. 
   Silindrik reduktor bo‘linmasi (raz’em) tekisligini tayyorlashdagi shakldan chetga chiqishi, ya’ni eng katta botiq (vognutost) ligi 0,02 mm ekanligi aniqlandi. Bu yuzaning tekislikdan chetlanishi qo‘yimi T=0,03/100. Reduktor korpusining ishga yaroqliligini aniqlang.
   
2. 
   Agar suyuqlik transformatori (gidrotransformator) bo‘linmasining sirti yuqori geometrik aniqlik bilan tayyorlangan va tayyorlash uchun berilgan dopusk 0,086 mm ni tashkil etsa, tekislikdan chetga chiqish qo‘yimini aniqlang.
   
3. 
   Agarda ishqalanish (sseplenie) muftasi etakchi diskiga yuqori geometrik aniqlik talab etilsa va tekislikdan chetga chiqishi 0,02 mm ekanligi ma’lum bo‘lsa, diskni eni bo‘yicha tayyorlanish qo‘yimini aniqlang.
   
4. 
   Ko‘ndalang o‘lchami Ø 38 mm valni o‘lchanganida hakiqiy o‘lchamlari 37,975 mm, 37,980 mm va 37,978 mm chiqdi. Val sirtining belgilangan shakldan chetga chiqishi turi va qiymatini, hamda uning nisbiy geometrik aniqligini toping. Valning xomaki chizmasini chizing va ko‘ndalang kesim bo‘yicha chetga chiqishlarini qo‘ying.
   
5. 
   Nominal o‘lcham, chegaraviy chetga chiqishlar va silindrlilikdan chetga chiqish berilgan.
   

Aniqlik darajasi (stepen tochnosti) va nisbiy geometrik aniqlikni toping. Detallarning xomaki chizmasini chizing va ularda sirtlarning belgilangan shakldan chetga chiqishini ko‘rsating.

Variant

D(d)

ES

EI