O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi al-xorazmiy nomidagi urganch davlat universiteti

II bob. O`zbekiston xalqlari tarixining dolzarb muammolari.
2.1 O`zbekiston xalqining moddiy ahvoli va ijtimoiy turmushini o`rganishning tarixshunosligi.
O`zbekiston halqlari tarixini yozish o`z tarixshunosligiga ega bo`lib, bugungi kunda ham dolzarb vazifalardan biridir. Mustaqillik sharafoti bilan O`zbekistonning hech qachon o`zgarmaydigan, xolisona tarixini yozish imkoniyati tug`ildi. Dekamkim, xuddi shu asosda yozilajak tariximizgina noyob ma`naviy xazinamiz bo`ladi.
O`zbekiston xalqlari tarixining tarixshunoslik tahlili shuni ko`rsatadikim, soxta yoritilgna tarix, hech qachon haqiqiy tarix asari bo`lolmaydi. Uning tarviyaviy ahamiyati ham bo`lmaydi, yo`q desak ham adashmaymiz, aksincha bunday asarlar xalqni chalg`itadi, ongini o`tmaslashtiradi.
O`zbekiston xalqlari tarixni bilishligi dolzarb vazifasi – tarixiylik – haqqoniylikdir, haqqoniylik esa tarixning jon ozig`idir.
O`zbekiston xalqlari tarixnavisligining dolzarb vazifalaridan biri davlatchilik tarixini yoritishdir. Bu yo`nalishda eng qadimgi davr tarixini o`rganish muxum bo`lib, birinchi galdagi vazifa yozma manbalar tarixiga katta z`tiborning qaratilishidir. Bu borada bir guruh olimlar tamonidan “Qadimgi yozma yodgarliklar” kitobining nashr etilishidir.<sup>6</sup>
O`rta Osiyo tarixi bo`yicha ilk yozma manba “Avesto” ni o`zgarish borasida muhum ishlar amalga oshirildi. M.Ishoqov tomonidan “Avesto” ning “Yangi kitobi” o`zbek tilida o`chirildi, nashr etildi.
(Avesto yangi kitobi /Mirsodiq Ishoqov tarjimasi. – Toshkent, 2001).
Ayni paytda o`zbek davlatchiligi tarixini o`rganish bo`yicha ham izlanishlar boshlanib, uning ilk natijalari rus va o`zbek tillarida “O`zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari” sifatida chop etildi. (O`zbekiston davlatchiligi tarixi ocherklari / Mas`ul muharrirlar D.A.Alimova va EV.Rtveladze. Mualliflar. T.SHirinov, M.Filanovich, B.Kochnev, R.Mukminova, G.Agzamova, N.Abdurahimova, D.A.Alimova, S.A`zamxo`jaev, Q.Rajabov, A.Golovanov. – Toshkent, 2001). Ushbu asarning o`rta asrlarda o`zbek davlatchiligining tarixiga bag`ishlangan qismida turk haqonligi, G`aznaviylar davlati, Qoroxoniylar xonligi va Amir Temur davlati haqida so`z uyritilgan. Shuningdek, XVI-XIX asrlarda hukm surgan Buxoro, Xiva va Qo`qon xonlarida davom ettirilgan davlatchilik an`analari hamda Rossiya imperiyasi va sovet davridagi boshqaruv tizimi tahlil etilgan.
Bu davrda o`zbek xalqining shakllanish tarixini o`rganish borasida ilk izlanishlar boshlandi. Bu masalada Karim Shoniyozovning qarluq davlati tarixiga va o`zbek xalqining shakllanishiga bag`ishlangan kitoblari nashr qilindi. (Shaniyozov K. Qarluq va qarluqlar – Toshkent 1999: O`zbek xalqining shakllanish jarayoni D.Alimova, Z. Orifxonova va boshqalar – Toshkent 2001).
O`zbekistonning mustamlaka davri tarixini o`rganish borasida ham ma`lum natijalarga erishildi. Turkistonning XXasr boshidagi ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy jarayonlar tarixi bo`yicha “Turkiston v nachale XX veka” nomli asar mualliflar guruhi tomonidan tayyorlanib, R.Rajabova tahriri bilan chop etildi.
(Turkiston v nachale XX vka: k istorii Ismonov natsional’noy nezavisimosti /Ruk.proekta D.Alimova, nauch.rezaktor R.Radjapova, avtorы R.Rajapova, R.Abdullaev, S.Agzamxodjaev, I.Alimov, A.Golovanov, R.Nurullaev, V.Ivanov, Ye.Prilutskiy, K.Rajabov, V.Semennok, M.Xasanov, -Toshkent, 2000).
O`zbekiston xalqlari tarixshunosligining yana bitta, dolzarb vasifasi, bu XX sar tarixini yoritishdir. XX asr insoniyat tarixida irkinlik, shu bilan birga inson huquqlqrining paymol bo`lishi, tug`ilishning ko`payib, insoniyat sonining keskin o`sishi, eng ayanchli sahoda bo`lgan millionlab insonlarning qirilib ketishi, ayniqsa ikkinchi jahon urishi yillaridagi fojialardir.
Olam islohga muhtoj. Odamzod bu haqiqatni anglaganidan buyon tinib-tinchimaydi goh qursa, goh buzadi, birda bino qilsa, birida vayron etadi. Alqissa, isloh yo`li murakkab Qurmoq oson, tuzatmoq – qiyin, deydi xalqimiz.
Tarixshunosligimizning birinchi vazifasi Vatanimizda taraqqiyot yo`li to`g`ri tanlangani xususida tarixiy haqiqatni yozish deb xisoblayman. Bizdagi o`zgarishlarga tan berish, tajribalarimizdan andoza olish ishtiyoqida uyrgshanlar ham oz emas. Bular barchasi yaxshi ko`ngilda g`urur, dilda iftixor tuyg`usini toshiradi. Ammo eng muhimi – mamlakattimizdagi islohat xalq hohish-prodasiga mos kechayotganidir...
Ikkinchi yo`nalish mamlakatimizda milliy va umuminsoniy qadriyatlar ramz-umumxalq bayramlari yil sayin yangicha mazmuni maqomda nishonlanmoqda. Ayniqsa, Ikkinchi jaxon urishida qozonilgan g`alabalik ko`rilabtgan keng nishonlash uchun 560 yil to`ladi – sohibqiron Amir Temur tavalludiga. .....
Uchunchi yo`nalish tarixshunosligimizda bu yigirmanchi asr rarixchiligi – bilamizki XX asr – dunyo halqlarining birlik va hamkorlikka intilish asridir. Bu jarayon, ayniqsa, asr so`ngida kuchaydi. Jaxondagi turli mamlakatlar yagona mintakaviy manfaatlar asosida iqtisodiy, ma`daniy va ma`naviy birlik sari harakat qilmoqda. Bu umuminsoniy taraqqiyot tamoyili. Bu tamoyil bizning mintaqa – Turkiston zaminida ham tabora ustun yo`nalish kasb etmoqda. Prezidentimiz Oliy Majlis ikkinchi sessiyasida so`zlagn nutqida bu mavzuga atroflicha to`xtaldi. Ayniqsa, Islom Karimovning “Turkiston – umumiy uyimiz” deb nomlanuvchi jamoatchilik harakatini tuzish va uni mintaqa mamlakatlari va xalqlarining mushtarak manfaatlarini ro`yobga chiqarishga xizmat qildirishi haqidagi g`oyalari nafaqat uyrtimiz fuqarolarini, balki barcha Turkiston farzandlarini to`lqinlantirib uybordi. Binobarin, ayni islohotlar – tuzutishlar davrida bir zamonlar zo`rlik bilan vayron etilgan yagona Turkiston xonadanini qayta obod etish - mintaqamizdagi har bir xarq vakillarining orzusidir. ........
Navbatdagi muammo bu hozirgi davrda Ovrupa madaniyati dunyning barcha tamonlariga yoyilmoqdadir. Bugun bir ko`p islom o`lkalari G`arb madaniyatiishtiyoqida taraqqiy qilmoqdadir. Zamanomizda mulkdor kishilar, bilimdonlar ko`paymoqdadir va bu madaniyatni yoyish haqida tashfiqotlar ortayabdi. Binobarin, uni mulohaza va mukoma qilib, ko`rmoq va nima ekanligini bilmoq eng zarur misoldir.
Ovrupa xalqlarida tarbiyaning mezoni nofasad estetika sharq halqlarida esa, asosan, ahloq – odob, (etika) ekanini bilishimiz kerak.
Tarixshunosligimizdagi yana bir muhim muammo shundan iboratkim, mustaqilligimiz tufayli siyosiy, madaniy ongning o`sishi, milliy ong va milliy g`urur uyksalishiga sabab bo`lmoqda.
Imperiyaning parchalarish jarayoni nechog`liq qiyin kechgan bo`lsa, undan so`ng uyzaga kelgan “Postimperiya” MDX makonidagi siyosiy, iqtisodiy, ma`daniy munosabatlar tarzi ham shu qadar murakkab tus oldi va bu xol taxonus davom etmoqda. Bu murakkablikning kamida ikki asosiy jixati mavjud. Birinchi jixati – mustaqil davlatlarning mundan buyongi taraqiyot yo`li qanday kechadi? Ikkinsisi – “Postimperiya” xozirgi MXD makonida o`zoro siyosiy, iqtisodiy, ma`daniy, manaviy munosabatlar jarayonining bugini va kelajagi qanday bo`ladi.
Endi tarixshunaslikdagi tanqid yo`nalishi haqida.
Respublikamiz Prezidenti I.Karimov “Ta`lim O`zbekiston halqi ma`naviyatiga yaratuvchanlik faolligini baxsh etadi”, deganida mutloqa haq edi. Bugun mamlakatimizda halq ta`limi davlat siyosati darajasida ko`tarildi.
Tarixchilar yangi darslik va kitoblar eskisini ko`chirib, bir-biriga tanqid qilib emas.....
Ihtidorli yoshlarimiz xorijiy mamlakatlarga borib o`qishlari uchun keng imkoniyatlar yaratildi....