O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti “iqtisodiyot

4. 2. Аsоsiy fоndlаr хаrаkаtini hisobgа оlish vа bахоlаsh
Asosiy vositalarni baholash ularning qiymatining pul ifodasidir. Baholashning
Uch turi qo‘llaniladi: asosiy vositalarning boshlang‘ich, tiklash va qoldiq qiymati.
Asosiy vositalarning boshlang‘ich (balans) qiymati-ularni qurish (qurish) yoki sotib olish xarajatlaridan, shu jumladan ularni yetkazib berish va o‘rnatish xarajatlaridan, shuningdek, ushbu ob'ektni maqsadga muvofiq foydalanishga tayyor bo‘lgan davlatga olib kelish uchun zarur bo‘lgan boshqa xarajatlardan iborat xarajat. Ushbu baholarga ko‘ra, asosiy fondlar korxona balansiga tushadi.
Asosiy vositalarning tiklanish qiymati zamonaviy sharoitda ularni qayta tiklash xarajatidir. Asosiy vositalarning almashtirish qiymatining dastlabki qiymatidan chetga chiqish qiymati TVM tezlashuvining tezligiga, inflyatsiya darajasiga va boshqalarga bog‘liq.
- Qayta tiklash qiymati qayta baholash vaqtida belgilanadi.
- Inflyatsiya sharoitida korxonada afni qayta baholash imkonini beradi:
- afning haqiqiy qiymatini ob'ektiv baholash;
- ishlab chiqarish va sotish xarajatlarini yanada to‘g‘ri va aniqroq aniqlash;
-afni oddiy takrorlash uchun etarli bo‘lgan amortizatsiya ajratmalarining miqdorini aniqroq aniqlash;
- ob'ektiv (ularni ijaraga taqdirda) sotilgan AF va ijara uchun sotish narxlar o‘rnatish.
Qoldiq qiymati dastlabki yoki kamaytirish qiymati va eskirish miqdori o‘rtasidagi farq hisoblanadi, ya'ni.hali ishlab chiqarilgan mahsulotlar o‘tkazilishi emas, balki asosiy vositalarni qiymati qismi.
Afning qoldiq qiymati ularning ishlash muddati va intensivligi oshgani sayin kamayadi.
Xizmat muddati oxirida butunlay eskirgan OPF tugatish qiymati bo‘yicha baholanadi-bu hurda va afni ta'mirlash uchun ishlatilishi mumkin bo‘lgan elementlarning qiymati.
Asosiy vositalarni ularning qoldiq qiymati bo‘yicha baholash, birinchi navbatda, ularning sifatli holatini bilish, xususan, yaroqlilik koeffitsientlarini va jismoniy eskirishni aniqlash va balansni tuzish uchun zarurdir.
AF qiymatini baholash ularni hisobga olish, tahlil qilish va rejalashtirish, shuningdek kapital qo‘yilmalarning hajmini, tuzilishini aniqlash uchun zarurdir.
Yil davomida AICHF tarkibida o‘zgarishi mumkin: ularning ba'zilari eskirish yoki boshqa sabablarga ko‘ra (af_chiq) chiqarib tashlanadi, yangi (af_kirt) ishga kiradi. Ushbu harakat of (AF) ning o‘rtacha yillik qiymatining ko‘rsatkichi bilan aks ettirilgan. (af_{o`r yi})


Af_{o`r yi}= af_{yil bos}+ af_kirt*n/12 - af_chiq*m/12 (2.1)

Bu erda n-yil oxirigacha asosiy vositalarni ishga tushirishdan boshlab oylar soni;

M-asosiy vositalarni tugatishdan to yil oxirigacha keyingi oylar soni
Asosiy vositalarni ko‘paytirishni qo‘shimcha tahlil qilish uchun quyidagi ko‘rsatkichlar qo‘llaniladi:

1. 
   K_yan asosiy fondlarini yangilash darajasi.AF asosiy vositalarni yangilash darajasini tavsiflaydi va joriy etilgan asosiy vositalarning qiymatini yil oxirida asosiy vositalarning qiymatiga nisbati sifatida tavsiflanadi:
   

K_{af yan}=(af_af.kir/ af_{af yil ox qol})*100 (2.2)

2. 
   K_yan ning asosiy fondlarini yo‘qotish darajasi . Asosiy vositalarni yo‘qotish darajasini tavsiflaydi va yil davomida chiqarilgan asosiy vositalarning qiymatini yil boshida ularning qiymatiga nisbati sifatida tavsiflanadi:
   

K_{af chiq}=(af_afciq/ af_{yil af qol})*100 (2.3)

3 K▲_af ga asosiy vositalarning o‘sish darajasi.

Yil davomida asosiy vositalar qiymatining umumiy o‘zgarishini tavsiflaydi va asosiy vositalarning o‘sish qiymatining yil boshida asosiy vositalarning qiymatiga nisbati sifatida tavsiflanadi:

K▲_af =▲AF/af_yilb*100(%)= (af_yilox- af_yilb)*100/ af_yilb=(af_kir- af_ciq)*100/ af_yilb (2.4)

4. Asosiy fondlarini yangilash intensivligi darajasi. K_{af yan.dar}. Asosiy vositalarni kiritish va chiqarish jarayonining intensivligini tavsiflaydi va yil davomida chiqarilgan asosiy vositalarning qiymati yil davomida kiritilgan asosiy vositalarning qiymatiga nisbati sifatida tavsiflanadi:

K_{af yan.dar}=af_chiq*100(%)/ af_kir (2.5)

5. Asosiy fondlarni aktiv qismini ulushi.