UMUMKASBIY FANLAR 1.01. HOZIRGI O‘ZBEK ADABIY TILI
KIRISh Dastur hozirgi o‘zbek adabiy tilidagi lisoniy va nutqiy sathlarni izchil farqlab, lisoniy sistema sathlari va birliklari, bu birliklarning o‘zaro munosabatlarini til imkoniyatlari sifatida tavsiflaydi, bu imkoniyatlarning nutqiy voqealanishini lisoniy va nolisoniy omillar yaxlitligida talqin qilish masalalari ta’limini tizimlashtiradi. O‘zbek tilining lisoniy sathlari bo‘yicha beriladigan ma’lumotlarni tilshunoslikning tegishli bo‘limlariga mos ravishda tartiblashtiradi.
Fanning maqsadi va vazifalari Fanni o‘qitishdan maqsad - bo‘lajak o‘qituvchilarga hozirgi o‘zbek adabiy tili tushunchasi, uning lisoniy imkoniyat ekanligi va voqealanish shakllari: adabiy va noadabiy, og‘zaki va yozma shakllari, uslubiy ko‘rinishlari, dialektal asoslari, davlat tili tushunchasi va uning yondosh hodisalar (milliy til, xalq tili, xalqaro til, rasmiy til kabi) dan farqi, hozirgi o‘zbek adabiy tilining sathlari: fonetik-fonologik sath, leksik sath, grammatik sath, fanining bo‘limlari to‘g‘risida ma’lumot berish va ularning kelajakdagi ish faoliyatlarida amaliy ahamiyat kasb etuvchi lingvistik bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirish va rivojlantirishdan iborat.
Fanning vazifasi hozirgi o‘zbek adabiy tili tushunchasi, til shakllari: adabiy va noadabiy, og‘zaki va yozma shakllari, uslubiy ko‘rinishlari, dialektal asoslari, davlat tili tushunchasi va uning yondosh hodisalar (milliy til, xalq tili, xalqaro til, rasmiy til kabi) dan farqi, hozirgi o‘zbek adabiy tili fanining bo‘limlari bo‘yicha bilimlarga o‘rgatish hamda tinglovchilarga fonetik, morfologik, leksik tahlillarni amalga oshirish yo‘llari yuzasidan bilimini oshirishdan iborat.
Fan bo‘yicha tinglovchilarning bilim, ko‘nikma va malakasiga qo‘yiladigan talablar “Hozirgi o‘zbek adabiy tili” o‘quv fanini o‘zlashtirish jarayonida tinglovchi:
hozirgi o‘zbek tilining fonetik va fonologik tizimi, o‘zbek tilining imlo va talaffuz qonuniyatlari, tilning lug‘at tarkibi va so‘z semantikasi, so‘zlarning morfemik va yasalish tarkibi, so‘z turkumlari va ularning grammatik kategoriyalari, so‘z birikmalari sintaksisi, sodda va qo‘shma gap sintaksisi, murakkab sintaktik butunliklar, punktuatsiya asoslari haqidagi bilimlarni bilishi kerak;
fonetik va fonologik birliklar, unli va undosh fonemalar klassifikatsiyasi, o‘zbek orfoepiyasi va orfografiyasining printsiplari, lug‘aviy birliklarning tarixiy, zamonaviy, semasiologik, ekspressiv nuqtai nazardan tavsifi, o‘zbek tilining morfemik, yasalish va morfologik strukturasi, so‘z turkumlarining ajratilish printsipi va grammatik xususiyatlari, sintaktik birliklar, sintaktik munosabatlar, so‘z birikmasi, sodda va qo‘shma gap sintaksisini bilishi va amalda qo‘llay olish ko‘nikmalariga ega bo‘lishi kerak;
o‘zbek tilining o‘z va o‘zlashgan qatlamini farqlay olishi, matnlarni fonetik, leksik va grammatik jihatdan tahlil qilishi, o‘zbek tili grafikasi, orfoepiyasi, punktuatsiyasi qoidalarini amaliyotda qo‘llash, uni o‘z faoliyatida ijodiy rivojlantira bilish malakalariga ega bo‘lishi kerak.
Fanning o‘quv rejadagi boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi va uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi Dasturni amalga oshirishda o‘quv rejadagi tilshunoslik asoslari, umumiy tilshunoslik, o‘zbek tili tarixi, mantiq kabilar bilan uzviy bog‘liqligiga tayaniladi.