O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi a’zam xoliqov

Ijodiy kayfiyat
– 
o‘qituvchining ruhiy holatini bir maromda ushlab turuvchi, kasbiy jihat-
dan ijodkorligini ta’minlovchi, kasbiy xususiyatlarining o‘ziga xos jihat-
larini ko‘rsatuvchi, o‘quvchilar jamoasiga tez kirishib ketishini ta’min-
lovchi vositadir.
O‘qituvchi o‘z ijodiy kayfiyatini vujudga keltirish uchun psixologik 
yo‘nalishlarning xilma-xil usullarini bilishi kerak. Bu darsni fikran 
xayoldan o‘tkazish va loyihalash, har bir o‘quvchi qalbiga oson yo‘l topa 
olish mahorati, muloqot madaniyati. O‘qituvchi ijodiy kayfiyatini avvalo 
o‘zi yaratadi, bu uning xarakter xususiyatidan, o‘z kasbiga nisbatan 
munosabatidan paydo bo‘ladi. Quyida tajribali ustoz o‘qituvchilar sino-
vidan o‘tgan, ijodiy kayfiyatni ta’lim jarayonida shakllantirishning ba’zi 
vositalarini havola etamiz: 

Yangi o‘rganilayotgan o‘quv mavzusidan o‘z ijodiy kayfiyati 
uchun vositalar qidirish.

Sinf o‘quvchilari bilan bo‘layotgan har bir muloqotdan ijodiy kay-
fiyat uchun motivlar topa olish.

His-tuyg‘u va kechinmalarini yaxshilikka, ijodiy kayfiyatga yo‘-
naltira olish. 

O‘quvchilarning nojo‘ya xatti-harakatlariga doimiy e’tibor ber-
maslik va qulay vaziyatda rasmiy, ta’sirchan tanbeh berish. 

Dars jarayonida aslo g‘azablanmaslik, o‘quvchilar kulgisini 
achchiq so‘z bilan to‘xtatmaslik, aksincha to‘g‘ri qabul qila olish. 

Dars jarayonida muloyimlik, mehr-shafqatli bo‘lish ulkan peda-
gogik yutuqlar kaliti ekanligini unutmaslik. 

Doimiy jiddiylik va asabiylashish, asab va yurak tizimini tez char-
chatishini unutmaslik. 
Bolalar bilan bo‘lajak muomala oldidan o‘qituvchining ijodiy kayfi-
yatini hosil qilishida uning o‘rganilishi lozim bo‘lgan o‘quv materialiga 
o‘z hissiy munosabatini ifodalashning tashqi shakllarini oldindan topish-
ga intilishi
 
muhim rol o‘ynaydi: bular tegishli imo-ishoralar, yuz hara-
katlari, gapirish ohangidir.
Muomalada ijodiy kayfiyatni vujudga keltirish va saqlashning 
muhim vazifasi o‘qituvchining o‘rganilayotgan yangi o‘quv materialiga 

---

213 
nisbatan o‘z hissiy munosabatini ifodalashda topgan tashqi shakllarni 
mustahkamlashdir, u
 
o‘qituvchi tomonidan quyidagi yo‘llar orqali amal-
ga oshiriladi: darsning borishini, tadbirni fikran yodga tushirish; ko‘zgu 
oldida takrorlash; namuna sifatida san’at (adabiyot, kino, rang tasvir) 
asarlaridagi vaziyatlardan foydalanish. 
Ta’lim jarayonida ijodiy kayfiyatni boshqarish – o‘qituvchi meh-
natining eng muhim kasbiy jihatdan talabi bo‘lib, u o‘qituvchining sinfda, 
o‘quvchilar bilan muomalada erkin bo‘lishini, xulq-atvorining samarali 
bo‘lishini ta’minlaydi. Pedagogik ijodkorlikning asosiy bosqichlariga 
nisbatan o‘qituvchining ijodiy kayfiyatiga muomala ta’sirining quyidagi 
jihatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin: 
1) O‘qituvchi sinf jamoasi bilan bo‘ladigan dastlabki muomalani 
oldindan payqashi, uning ijodiy kayfiyatini saqlovchi omil ekanligi. 
2) Sinf jamoasi bilan dastlabki aloqa bevosita muomala paytida sodir 
bo‘lishi, o‘qituvchi ijodiy kayfiyatini rag‘batlantiruvchi omil sifatida. 
3)
O‘qituvchining sinf jamoasi bilan muloqoti tizimi, pedagogik 
faoliyat jarayonida o‘qituvchining ijodiy kayfiyatini rivojlantirishni qo‘l-
lab-quvvatlaydi va rag‘batlantiradi. 
4) O‘quvchilar bilan muomaladan qanoat hosil qilish, keyingi 
pedagogik faoliyatda o‘qituvchining ijodiy kayfiyatini rag‘batlantiruvchi 
omil ekanligi. 
Pedagogik ijodkorlik va muomala jarayonida vujudga keladigan har 
qanday zo‘riqishni, shuningdek, boshqa noxush holatlarni engish uchun 
o‘qituvchi o‘z-o‘zini tarbiyalash yuzasidan doimiy faoliyat olib borishi 
zarur. O‘z-o‘ziga ta’sir qilishning bir qator usullari mavjud bo‘lib, ular-
dan eng muhimlari quyidagilardir: 
O‘z-o‘zini ishontirish, o‘z-o‘ziga buy-
ruq berish, o‘z-o‘zini majbur qilish, o‘z-o‘ziga majburiyat yuklash, o‘z-
o‘zini rag‘batlantirish, o‘z-o‘zini jazolash, o‘z-o‘zini mashq qildirish, 
o‘z-o‘ziga ta’sir qilish.
O‘qituvchining o‘z-o‘ziga ta’sir qilishi (reflek-
siya) va uning samarali jihatlari alohida mavzu asosida o‘rganiladi.