O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi bm. Umarov

O 'qituvchining shaxsiy xislatlari:

—bolalarni yaxshi ko'rish, ularni sevish;

—amaliy-psixologik aql-farosatlilik;

—mehnatsevarlik;

—jamoat ishlarida faollik;

—mehribonlik;

—kamtarlik;

—odamiylik, dilkashlik;

—uddaburonlik, mustahkam xarakterga ega bo'lish;

—o'z bilimini oshirishga intilish.

2. 
   
   Kasbiga xos bilimi:
   

— ta'lim va tarbiya jarayoni mohiyati bilan uning maqsad va vazifalarini tushunishi;

—psixologiya asoslari, yosh psixologiyasi va pedagogik psixologiya asoslarini bilishi;

—etnopsixologik bilimlarni egallashi;

—hozirgi zamon pedagogikasi asoslarini bilishi;

—hozirgi zamon pedagogikasining metodologik asoslarini egal- langanligi;

—o'quv maskani yoshida bolalarning psixologik-pedagogik xusu- siyatlarini tushunishi;

—o'z fanini o'qitish metodikasini bilishi;

—o'quvchilarga tarbiyaviy ta'sir etishning samaradorligini bilishi;

—ota-onalar va jamoatchilik biJan olib boriladigan tarbiyaviy ishlarning mazmunini bilishi.

3. 
   
   O'z kasbiga xos xislatlari:
   

—milliy qayta qurish mafkurasi bilan mustaqil davlat mafkurasini tushunishi;

—zamonaviy o'quv maskanida olib boriladigan o'quv-tarbiya jarayonida umuminsoniy boyliklar, milliy an'analar va urf-odatlarning ahamiyatini tushunishi;

—o'qituvchining kuzatuvchanligi;

—o'z diqqat-e'tiborini taqsimlay olishi;

—pedagogik fantaziya (xayol)ning rivojlanishi;

—o'ziga tanqidiy munosabatda bo'lishi;

—o'zini qo'lga ola bilishi, o'zini tuta olishi;

—pedagogik takt;

—nutqning emosional ifodalanishi.

4. 
   
   Shaxsiy—pedagogik uddaburonligi:
   

—dars mashg'ulotlari uchun zarur materiallarni tanlay bilishi;

—o'quvchilarning bilish faoliyatini boshqara olishi;

—ta'lim va tarbiya jarayonida o'quvchilar ongining taraqqiy etib borishini istiqbolli ravishda rejalashtira olishi;

—pedagogik vazifalarni shakllantirish va tarbiyaviy ishlarni reja- lashtirishni bilishi;

—bolalar jamoasiga rahbarlik qilishda o'z faoliyatini rejalashtirishni bilishi;

—o'quv maqsadlarini rejalashtira olishi;

—o'zining ta'Iim-tarbiya ishlariga tayyorlanish tizimini rejalashtira olishi.

5. 
   
   Tashkilotchilik malakalari:
   

—bolalar jamoasini uyushtira bilishi;

—turli sharoitlarda bolalar jamoasini boshqara olishi;

—bolalarni biror narsaga qiziqtirib, ularni faollashtira olishi;

—amaliy masalalarni hal etishda o'zining bilim va tajribalarini ustalik bilan tez qo'llay olishi.

6. 
   
   Kommunikativ malakalari:
   

—bolalarni o'ziga jalb etishni bilishi;

—bolalar va ota-onalar bilan maqsadga muvofiq pedagogik munosabatlarni tiklashni bilishi;

—bolalarning jamoalararo va jamoa ichida o'zaro munosabatlarni tartibga solishni bilishi;

—bolalar va ota-onalar bilan tashqaridan aloqa bog'lashni bilishi.

7. 
   
   Gnostik malakalari:
   

—bolalarning asab-psixik taraqqiyoti darajasini aniqlay bilishi;

—o'zining tajribasi va pedagogik faoliyati natijalarini tanqidiy tahlil qila olishi;

—boshqa o'qituvchilarning tajribalarini o'rganib, undan (nazariy va amaliy tomondan) to'g'ri xulosa chiqara olishi;

—psixologik va pedagogik adabiyotlardan foydalanishni bilishi;

—o'quvchilarni to'g'ri tushunib, ularning xulq-atvor sabablarini tushuntirishni bilishi.

8. 
   
   Ijodiy xislatlari:
   

—pedagogik mahoratini takomillashtirishga intilishi;

—o'quvchilarni tarbiyalash dasturini ishlab chiqish va uni amalga oshirish qobiliyati;

—o'zini o'quvchi o'rniga qo'yib, bo'lib o'tgan hodisalarga uning nazari bilan qaray olishi;

—awalgi voqealar, hodisalar va tarbiyalanuvchi shaxsiga yangicha qaray olish qobiliyati;

—o'zining o'quvchiga pedagogik ta'siri natijalarini oldindan ko'ra bilishga intilishi.

Shunday qilib, ko'rsatib o'tilgan modelning asosiy tuzilishi tari- qasida quyidagilar keltiriladi;

—shaxsning jamoatchilik va kasbiy yo'nalishi;

—pedagogik mahorat va qobiliyati;

—xarakterining psixologik xususiyatlari;

—bilish faoliyati;

—o'qituvchi shaxsining bolalarni kasbga tayyorlash ishlari darajasi- dagi umumiy taraqqiyoti.

Professiogramma yoshlarga o'zlarining kelgusida o'qituvchilik kas- bini to'g'ri va ongli ravishda tanlab olishlariga yordam beradi.

Professiogrammani kasbga xos ravishda o'qitishni tashkil qilishda ta'limning samaradorligi va uning muvaffaqiyati qanday bilim va ko'- nikmalarga, ayniqsa, shaxsning qanday qobiliyat va shaxsiy xislatlariga bog'liq ekanligini albatta ko'rsatish zarurdir.

Mana shu professiogrammaga asosan bo'lajak mutaxassis - o'qituvchilarning sifat jihatidan o'z kasbiga naqadar tayyorligi haqida bir fikrga kelishimiz mumkin.

2. Pedagogik qobiliyatlar

   
   

Qobiliyat — bu kishining biror faoliyatga yaroqliligi va shu faoliyatni muvaffaqiyatli amalga oshirishidir.

Pedagogik qobiliyat — bu qobiliyat turlaridan biri bo'lib, kishining pedagogik faoliyatga yaroqliligini va shu faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug'ullana olishini aniqlab beradi. Pedagogik qobiliyatning tuzilishi qanday? Quyida bu masalani ko'rib chiqamiz.

Uzoq yillar olib borilgan tadqiqotlar, pedagogik qobiliyatlar murakkab va ko'p qirrali psixologik bilimlardan iboratliligini ko'rsatib berdi. Ana shu tadqiqot ma'lumotlaridan foydalanib, pedagogik qobiHyatlar tuzilishida muhim o'rin egallaydigan qator komponentlarni (tarkibiy qismlar) ajratib ko'rsatish mumkin: